بند ب : ویژگی های مالکیت فکری و انواع و مصداقهای آن

مالکیت فکری شامل مالکیت ادبی و هنری و مالکیت صنعتی می‌باشد که به ترتیب مورد بررسی قرار می گیرند

الف : حقوق مالکیت ادبی و هنری

هدف از مالکیت ادبی و هنری، حمایت و حفاظت از آثار ادبی، هنری و علمی می‌باشد. گاها به جای اصطلاح “مالکیت ادبی و هنری” از اصطلاح “حق مؤلف” استفاده می شود؛ بهرحال حق مؤلف، ترکیب جامع و کاملی برای مالکیت ادبی و هنری نیست و عنوان مؤلف، بیشتر برای نویسندگان به کار می رود و ما به طور مثال عکاس مؤلف، یا مجسمه ساز مؤلف نداریم. اما شاید دلیل این نامگذاری به پیشینه تاریخی تدوین حقوق فکری بر گردد؛ در ابتدا، تنها کتاب ها و نویسندگان مورد حمایت واقع می شدند و به تدریج، همراه با پیشرفت جوامع، دیگر مخلوقات و ابتکارات بشری هم در زمره موضوعات تحت حمایت قرار گرفتند. یعنی می توان گفت این حقوق دارای اقسامی است که در ذیل به اختصار به آن ها می پردازیم .( نصیری , ۱۳۸۷, ص۲۶)

۱: آثار ادبی که شامل کتاب , رساله , جزوه , نمایشنامه و هر نوع نوشته دیگر علمی , فنی و ادبی و هنری می‌باشد .البته برنامه های کامپیوتری نیز می‌تواند جزء این دسته قرار گیرد .

۲ : آثار سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه ی نمایش یا پرده ی سینما یا پخش از رادیو یا تلویزیون که به هر ترتیب و روش ,نوشته یا ضبط یا نشر شود .

۳ : هر گونه اثر موسیقی مانند ترانه و سرود که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد .

۴ : آثار و برنامه های رادیویی و تلویزیونی ,اثر رادیویی اثری است که برای پخش از رادیو به وجود آمده یا مورد اقتباس قرار گرفته است .

۵ : آثار هنری مشتمل بر کارهای دو بعدی ؛ سه بعدی , گرافیکی و ….

۶ : آثار تجسمی شامل نقاشی و تصویر , طرح و نقش , نفشه جغرافیایی ابتکاری و نوشته ها و خطوط تزئینی و هر گونه اثر تزئینی و اثر تجسمی که به هر طریق و روش به صورت ترکیبی یا ساده به وجود آمده باشد و هر گونه پیکره (مجسمه ) و اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان و اثر عکاسی که با روش ابتکاری مربوط به هنرهای دستی و صنعتی و نقشه های قالی و گلیم است .^[۴]

۷ : آثار ترکیبی و فرعی مانند ترجمه که شامل هر گونه اثر مبتکرانه و ابداعی دیگر است که از ترکیب چند اثر از آثار مذکور در بندهای قبل پدید آمده است .

۸ : آثار ابتکاری که بر پایه ی فرهنگ عامه یا میراث فرهنگی و هنری ملی پدید آمده است .( نصیری , ۱۳۸۷ , ص۲۸-۲۹ )

همان گونه که از تعاریف ارائه شده استنباط می­ شود حق مؤلف شامل دو حق معنوی و مادی یا مالی و اقتصادی است. حق معنوی حقی است که پدیدآورنده را قادر می­سازد جهت حفاظت از ارتباط شخصی بین خود و اثر منتشره اش، اقدامات خاصی را اتخاذ کند. مثلاً تنها خود او می‌تواند به عنوان پدیدآورندهاثر نام برده شود و یا اجازه انتشار آن را داده یا مانع نشر آن شود و یا جلوی تحریف آن را بگیرد، در حالی که حق مادی، جنبه بهره‌برداری مالی و تحصیل منفعت تجاری را در نظر دارد، ‌به این معنا که مشارالیه می‌تواند آن را نزد عموم عرضه نماید. حق اخیر بر خلاف حق معنوی، قابل انتقال و معامله است.( همان , ص۳۰)

در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی و مدنی و سیاسی نیز بهره­ مندی از منافع مادی و معنوی و لزوم اتخاذ تدابیر مناسب توسط دولت‌ها جهت تامین حفظ، توسعه و ترویج آثار ادبی و هنری مورد تأکید قرار گرفته است. و برگزاری چندین کنوانسیون جهانی و منطقه­ای در این رابطه،گویای توجه جهانی نسبت ‌به این مسأله است(همان , ص۳۰) .

ب : حقوق مالکیت صنعتی

حقوق مالکیت تجاری و صنعتی حقوقی است که در پی توسعه صنعت و تجارت و در نتیجه سعی و ابتکار و کوشش تاجران و صاحبان صنایع و مخترعان حاصل می‌گردد.این حقوق نیز دارای اقسامی است که به بررسی آن ها می پردازیم :

۱ : اختراع

اختراع اجمالاً عبارت است از ابداع یک محصول صنعتی جدید یا کشف هر وسیله نوین یا اعمال وسایل موجود به طریق جدید برای تحصیل یک نتیجه یا محصول صنعتی و کشاورزی. این تعریف در هر کشوری تا حدودی تفاوت دارد و دایره آن، وسعت و ضیق پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، قوانین کشورهای گوناگون، علی رغم مشابهتی که با هم دارند، در ضوابط تحقق اختراع کاملاً یکسان و یکنواخت نیستند. برای مثال، در ژاپن پدید آوردن یک ایده در سطحی بسیار پیشرفته را اختراع می دانند در حالی که، در امریکا چنین قیدی وجود ندارد و صرفا نو بودن اثر ملاک است. این تفاوت از آنجا حایز اهمیت است که به محض ثبت شدن موردی برای اختراع، حقوق انحصاری شدیدی برای مخترع آن به وجود می‌آید و افراد جامعه موظف به رعایت آن هستند؛ یعنی از تولید و عرضه محصول مشابه منع می‌گردند. حال اگر مورد ثبت شده از لحاظ علمی اهمیت زیادی نداشته باشد، ممکن است بسیاری از افراد جامعه آن را در جریان کار و فعالیت داخل کنند. ولی اکنون مجبور هستند برای استفاده از روش و پدیده ای عادی، از مخترع اجازه بگیرند؛ مخترعی که کار فوق العاده ای نکرده و فقط در مراجعه به اداره ثبت پیشی گرفته است.(اسدی , ۱۳۹۰ , ص۳۲)

بررسی حقوق ملی کشورها در زمینه حق مخترع، از نظر متن قوانین و رویه های مستقر آن ها در این زمینه، نشان می‌دهد که تا آنجا که به ضوابط مربوط می شود همگی تقریبا مشابه هستند، ولی پیشرفت فن آوری موجب بروز اشکال در تطبیق آن ضوابط بر موارد جزیی و مصادیق می شود. ضوابط تحقق اختراع از دیدگاه قانون عبارت است از:

الف. مفید بودن؛

ب. معمولی نبودن؛

ج. کاربرد صنعتی داشتن: این قید از موارد تفاوت بین موضوعات حق مخترع و حق مؤلف و امثال آن است. به موجب این قید، نظریات و اکتشافات علمی صرف اختراع محسوب نمی گردند. همچنین ایده، اختراع محسوب نمی شود و قابل حمایت نیست.(همان , ص۳۱)

د. جدید و نو بودن: این ضابطه بیش تر جنبه شکلی دارد تا ماهوی. به عبارت دیگر، اگر اثری همه شرایط اختراع محسوب شدن را داشته باشد ولی مخترع پیش از ثبت کردن، آن را مورد بهره برداری قرار دهد، و پس از مدتی که احتمال فاش شدن اسرار فنی و پیدایش رقبای تجاری به وجود آید اقدام به ثبت اختراع نماید، قانون از چنین پدیده ای به عنوان اختراع حمایت نخواهد کرد. این نکته از موارد اختلاف اختراع محسوب شدن اثری در عرف و قانون است. غرض قانون‌گذار از حمایت از مخترعان، حمایت از جامعه و پیشرفت فن آوری نیز هست و لذا در ازای تحصیل اطلاعات فنی و در اختیار عموم قرار دادن آن ها، حق مخترع را اعطا می‌کند. اگر حق مذبور را منوط به ثبت فوری نکند، نقض غرض شده و چه بسا اطلاعات مذبور به دست رقبا بیفتد و روی آن سرمایه گذاری نمایند. از این رو، منع آنان از بهره برداری از سرمایه ایشان بی وجه خواهد بود. همچنین انتشار اختراع پیش از ثبت از طریق نوشته و سخنرانی و مانند آن ها نیز ممکن است بر حسب مقررات داخلی کشورها چنین اثری داشته باشد. به هر حال، به طور خلاصه می توان تازگی اختراع را در یکی از امور ذیل دانست:

۱٫ محصول جدید؛

۲٫ وسایل و طرق جدید؛

۳٫ کاربرد جدید.

۲٫ الگوی مفید Utility Model

واکنش‌ها به تنیدگی به حالتی از انگیختگی جسمانی و روان‌شناختی اطلاق می‌گردد که پیامد تجربه تنیدگی است (تویتس^[۹]، ۱۹۹۵). دانشجویان در مواجهه با عوامل تنیدگی‌زا طیف گسترده‌ای از واکنش‌های جسمانی و روان‌شناختی را نشان می‌‌‌دهند. تظاهرات تنیدگی شامل ‌آسیب‌های جسمانی، کمبود انرژی مزمن، فقر انگیزشی، سردرد، مشکلات گوارشی، مشکلات خواب است (موری، ۲۰۰۰). برخی از محققان دیگر در بیان واکنش‌های مربوط به تنیدگی بر اضطراب و افسردگی نیز اشاره می‌کنند (موری، ۲۰۰۰).

از سویی رویکرد طرحواره درمانی بر این باور بنیادین است که شرایط منحصر به فردی که شخص در کودکی تجربه می‌کند نقش مهمی در ایجاد مجموعه باورهایی درباره خویشتن و دیگران ایفا می‌کند که آن را طرحواره‌های ‌‌ناسازگار می‌نامند. طبق تعریف طرحواره‌های‌‌ ناسازگار اولیه، الگوها یا درون مایه‌های عمیق و فراگیری هستند که در دوران کودکی یا نوجوانی شکل گرفته، در مسیر زندگی تداوم دارند، به رابطه فرد با خود و با دیگران مربوط می‌شود و به شدت ناکارآمدند. به عبارت دیگر عناصر نظام‌مندی از واکنش‌ها و تجارب گذشته که پیکره‌ی نسبتاً منسجم و پایداری از دانش را شکل می‌دهد که می‌تواند ادراک‌ها و ارزیابی‌های بعدی را هدایت کند. این طرحواره‌ها را بر حسب پنج نیاز ارضا نشده در پنج حوزه طبقه‌بندی می‌کند که پنج حوزه و طرحواره‌های‌‌ ناسازگار اولیه مربوط به هرحوزه عبارتند از: حوزه طرد و بریدگی که شامل طرحواره‌های‌‌ رها‌شدگی، بی‌اعتمادی/بدرفتاری، محرومیت هیجانی، نقص/بی شرمی و انزوای اجتماعی/بیگانگی است. حوزه دوم خودگردانی و عملکرد مختل که شامل: وابستگی/بی‌کفایتی عملی، آسیب‌پذیری نسبت به ضرر یا بیماری، گرفتاری و شکست است. حوزه سوم محدودیت‌های مختل که شامل استحقاق/بزرگ منشی، خویشتن‌داری و خود انضباطی ناکافی است. حوزه چهارم دیگر جهت‌مندی که شامل اطاعت، ایثار و تءأیید جویی/جلب توجه است. حوزه پنجم گوش به زنگی بیش از حد و بازداری که شامل منفی‌گرای (بدبینی، بازداری هیجانی معیارهای سرسختانه و تنبیه) است. طرحواره درمانی که توسط یانگ به وجود آمده،درمانی نوین و یکپارچه است که عمدتاًً بر اساس بسط و گسترش مفاهیم و روش‌های درمان شناختی- رفتاری کلاسیک بنا شده است. مؤلفه اصلی طرحواره درمانی بر این تصور است که هر شخص یک طرحواره کلی دارد و در موقعیت‌های خاص آن ها فعال می‌شوند. هدف درمانگر شناسایی این طرحواره‌ها و تلاش در جهت اصلاح یا تغییرآنهاست. طرحواره درمانی بنا به مشکل بیمار می‌تواند به صورت کوتاه‌ مدت، میان ‌مدت و بلند‌ مدت به کار گرفته شود. (یانگ،گلوسکو^[۱۰] و وشیار^[۱۱]،۲۰۰۳؛ ترجمه حمیدپورواندوز،۱۳۸۶). تاکنون کارآمدی طرحواره درمانی در درمان اختلالات متعددی از جمله سبک‌های دلبستگی زوج‌های (امانی،۱۳۸۹) افسرده خویی و عزت نفس (حسینی فرد،۱۳۹۰) اختلالات محور ۱: افسردگی(یانگ،۲۰۰۸)، اضطراب و فوبی اجتماعی (ونزل^[۱۲]،۲۰۰۴) هم چنین افراد با عزت نفس پایین و ناراحتی روان‌شناختی‌ (سیسرو^[۱۳]و یانگ،۲۰۰۰) اختلال خوردن(لاک^[۱۴]، ۲۰۰۶) اختلالات شخصیت (یانگ، ۱۹۹۹) و غیره مشخص شده است.

شواهد تجربی محتلف نشان دادند که برای غالب دانشجویان و دانش‌آموزان، تجربه زندگی تحصیلی از طریق مواجهه با گروه وسیعی از عوامل تحصیلی تنیدگی‌زا مشخص می‌شود (شکری و دیگران ۱۳۸۴؛ اسکلوفسکی^[۱۵]، استین، ماستوراس^[۱۶]، بیتون^[۱۷] و آسبورنی^[۱۸]، ۲۰۱۲). البته غالب محققان علاقه‌مند به قلمرو مطالعاتی تنیدگی تحصیلی دریافتند تمایز در اثربخشی الگوهای ترجیحی پاسخ‌دهی افراد به عوامل تنیدگی‌زا در موقعیت‌های تحصیلی در توصیف، پیش‌بینی و کنترل میزان تجارب تحصیلی تنیدگی‌زا در بین دانشجویان مؤثر هستند(کاراتزیاس^[۱۹]، پاور^[۲۰]، فلمینگ^[۲۱]، لنان^[۲۲] و سونسون^[۲۳]، ۲۰۰۲). با توجه اهمیت رضایت تحصیلی و کارآمدی طرحواره درمانی این سوال مطرح می‌شود که آیا طرحواره درمانی می‌تواند بر کاهش تنیدگی تحصیلی و رضایتمندی تحصیلی دانشجویان تأثیرگذار باشد یا خیر؟

۳-۱- ضرورت پژوهش

دانشگاه موفق، مؤسسه‌ای است که به طور دائم در حال رشد و شکوفایی توانایی‌ها بوده و به نوعی به دنبال تأمین نیازها و انتظارات دانشجویان و افزایش میزان رضایتمندی آن ها باشد. محققان معتقدند تأمین رضایتمندی دانشجویان از عواملی است که در رشد و ارتقای مراکز آموزشی مؤثر است (ادراکی، رامبد و عبدلی ۱۳۹۰).

رضایتمندی تحصیلی یکی از مهمترین نشانگرهای مورد توجه پژوهشگران علاقه‌مند به کیفیت زندگی تحصیلی است (ایرماک^[۲۴]و کارازام^[۲۵]،۲۰۰۹). بهزیستی ذهنی به مثابه یک سازه چند بعدی، بیانگر ارزیابی‌های شناختی و هیجانی افراد از زندگی خود است (چیکو^[۲۶]، ۲۰۰۶) رضایت از زندگی، به مثابه مؤلفه شناختی بهزیستی ذهنی، بیانگر ارزیابی فرد از ابعاد ویژه زندگی یا قضاوت‌های کلی درباره زندگی فردی است (گلاگر^[۲۷] و ولا^[۲۸]– برودریک^[۲۹]،۲۰۰۸).

شواهد تجربی مختلف تأکید کرده‌اند که تجربه نقش دانشجویی، زمینه مواجهه با طیف وسیعی از تجارب تحصیلی تنیدگی‌زا را برای دانشجویان به همراه می‌آورد (براگام^[۳۰]، زیل، مندازا^[۳۱]و میلر^[۳۲]، ۲۰۰۹، پیرسل^[۳۳] و کیم^[۳۴]،۲۰۰۷).

بدین دلایل، توصیه ها و دستوراتی برای رویارویی و دفع بحران و همچنین افزایش کیفیت تصمیم گیری و اجرای بهتر در زیر آورده می شود:

۱-باید از رسیدن به یک توافق زودرس و بی موقع در تصمیم‌ گیری جلوگیری کرد.

۲-باید از تحریف اطلاعات جلوگیری نمود.

۳-باید از تصمیم گیری غلط در گروه جلوگیری کرد.

۴-انعطاف پذیری بیشتر ی در دستورات و دستورالعمل ها به وجود آورد.

۵-برای تصمیم گیری آمادگی داشت.

۶-مانع از شکست در اجرای تصمیمات شد (Smart ,1977).

تصمیم گیری در بحران از دید روانشناختی معرفتی خود رشته ای جدید و جالب توجه است. به صورت کلی دو گروه از رهیافت های نظری در ارتباط با بحران با توجه به متغیرهای توضیحی پیشنهاد شده است. گروه اول ‌و کسانی مانند مارگارت هرمان به دو موضوع علاقه نشان می‌دهند:

۱-تاثیرات بحران به عوامل متعددی از قبیل متغیرهای متعدد فردی مانند تصویر از خود، حافظه تاریخی از عملکرد در بحران قبلی.

۲-تاثیرات بحران بخاطر عوامل موقعیتی مانند برگشت پذیری و شدت تهدیدات فعلی

هرمان عقیده دارد که یک مدل تصمیم گیری در شرایط بحرانی می‌تواند شامل خصوصیات ملی، عوامل مربوط به حکومت، ساختار و پروسه تصمیم گیری، متغیرهای موقعیت و روابط خارجی کشور باشد. اما او اضافه می کند که ویژگی‌های شخصی و تمرکز رهبران به مسائل خارجی دو موضوع ارزشمند در تلاش ما رأی‌ تلفیق عوامل و ساختن مدل روانشناختی تصمیم گیری در بحران است (Hermann, 1980).

گروه دوم، افرادی مانند دانیل دراکمن بیشتر به ویژگی های موقعیت بحرانی توجه نموده و نتایج بحران را مایل به برون داد چنین متغیر هایی می دانند. این دسته به محیط مذاکره ‌در مورد بحران توجه جدی نشان می‌دهند (Druckman).

۲- ۹- ۵- مدل تصمیم گیری در شرایط تنش روانشناختی

مدل های تصمیم گیری که تا کنون بدان ها پرداخته ایم، همگی (بجز تصمیم گیری بحرانی) در شرایط آرام با پروسه منطقی حتی در مواقعی که به وضعیت عقلایی محدود و یا دیگر محدودیت های انسانی پرداختیم، پیش می‌رفت. اما تصمیماتی که انسان ها و یا سازمان ها می گیرند، با احساسات همراه است، زیرا تصمیم‌گیر امید قوی دارد که با این تصمیم به اهداف خود رسیده و یا از خطرات و پیامدهای منفی در امان بماند. ‌بنابرین‏ در افراد، گرایشات قوی متخالف برای عمل و عکس العمل وجود دارد. نتیجه به نوعی منازعه تصمیمی است که یک منبع مهم برای تنش های روحی است. تنش هایی ناشی از منازعه تصمیمی باعث معیوب نمودن پروسه تصمیم می‌گردد (Davis ,1985).

منازعه تصمیمی درمواقعی که قرار است یک تصمیم مهم گرفته شود، افزایش پیدا می‌کند. این موضوع زمانی تشدید می شود که تصمیم گیر متوجه می شود که احتمال ضرر های ناشی از هر راه حل تا چه اندازه مهم است. به بیان دیگر، هر نوع که او تصمیم بگیرد، بهر حال به منازعه تصمیمی دچار خواهد شد. ولی نشانه های جدی بیماری زمانی خود را نشان می‌دهند که تمام راه حل ها نتایج غیر مقبول نیز داشته باشند. این نشانه های بیماری جدی منازعه تصمیمی، نگران کننده، تردیدآمیز، نوسانی و همراه با رنج است (Davis ,1985). اما تصمیم همچنان در جهان گرفته می شود، لیکن با کنار آمدن با نقش ها ^[۴۶].

۲- ۹-۶- مدل منازعه یا مدل کنار آمدن با نقش ها

مدل منازعه می‌تواند در مواقع اضطراری مانند آتش سوزی و سیل کاربرد داشته باشد. این مدل همچنین می‌تواند در تمامی تصمیماتی که به نوعی اهداف تصمیم گیر مورد تهدید واقع می‌شوند نیز به کار گرفته شود. چهار سئوال اساسی برای کنار آمدن با نقش ها وجود دارد:

۱–آیا در غیاب یک تغییر، ریسک جدی وجود دارد؟

۲-آیا در صورت تغییر، ریسک افزایش پیدا می‌کند؟

۳-آیا به انتظار رسیدن به یک راه حل بهتر نشستن، واقع بینانه است؟

۴-آیا زمان کافی برای تحقیق و سنجش وجود دارد؟

اگر پاسخ به سئوال اول، نه است، ‌بنابرین‏ تغییری نباید رخ دهد. اگر پاسخ، بله است، سپس سئوال دوم مطرح است. اگر پیامدهای تغییر محسوس است ولی جدی نیست، پس باید تغییر صورت گیرد اما بدون منازعه تصمیمی. اگر پیامدها جدی است، ‌بنابرین‏ باید به سئوال سوم مراجعه نمود. اگر راه حل بهتر امکان ناپذیر است، اجتناب دفاعی^[۴۷] احتمالا بهترین راه است. اگر راه حل بهتری فکر می شود امکان پذیر بوده و زمان نیز موجود است، استراتژی مناسب، پروسه هوشیارانه تحقیق، برآورد، و برنامه ریزی اقتضائی است. اگر زمان مکفی وجود ندارد (مانند آتش سوزی)، بهترین راه هوشیاری بیش از اندازه^[۴۸] است.

هوشیاری بیش از اندازه، یک عکس العمل به فجایع طبیعی است. شخصی که بر روی پیامدهای نامطلوب مورد انتظار یک فاجعه متمرکز می شود، دیگر نمی تواند اطلاعاتی که مشخص می‌کند که ممکن است این فاجعه دیگر رخ ندهد را بپذیرد. فرد فشاری را احساس می‌کند که باید هرچه زودتر دست به اقدام بزند و با عجله فعالیت هایی را انجام می‌دهد بدون آنکه تمامی جوانب را سنجیده و یا راه حل های دیگر را مدنظر قرار دهد (Davis ,1985).

اجتناب دفاعی: اجتناب دفاعی به ‌عنوان یکی از استراتژی های تطبیقی مسلط مورد توجه تصمیم گیران قرار گرفته است تا از اطلاعات مزاحم، تفکرات باطل، تحریف اطلاعات رسیده و بی توجهی گزینشی اجتناب گردد. اگر تصمیم گیر احساس نماید که ریسک تعویق یک تصمیم کم است، از تعلل و تعویق اجتناب نمی کند. اگر اینطور نباشد، ممکن است که تصمیم گیر اصلی، فرد دیگری را مسئول تصمیم سازد. قبل از تصمیم گیری تحت سرمشق اجتناب دفاعی، تصمیم گیران ممکن است تاکتیک های حمایتی از یک راه حل بروز دهند، اگر منتظر اطلاعات دیگری راجع به راه حلهای دیگر نباشند. پس از تصمیم گیری، فعالیت های حمایتی برای کاهش ناسازگاری ادراکی ‌در مورد تصمیم به کار می رود. موارد زیر چند نوع از تاکتیک های حمایتی هستند:

۱-غلو نمودن ‌در مورد پیامدهای راه حل مطلوب

۲-کم اهمیت دادن پیامدهای نامطلوب راه حل مورد نظر

۳-نفی حالت های مخالف

۴-بزرگنمایی ‌در مورد دوردست بودن فعالیت هایی که پس از تصمیم باید بدان دست یازیم.

۵-فرض نمودن عدم توجه جامعه ‌به این تصمیم (‌در مورد تصمیمات فردی)

۶-کم نمودن مسئولیت های فردی (‌در مورد فشار اجتماعی و یا فرمان ها) (Davis ,1985)

۲-۱۰- نظام های پشتیبانی تصمیم گیری

مدیران در فرایند تصمیم گیری نیازمند منابع و امکاناتی می‌باشند که آنان را قادر سازد تا بازده تصمیم را در تحقق اهداف افردی، گروهی، سازمانی و جامعه به طور کلی بهینه نمایند. از جمله منابع مورد نیاز می توان به امور مالی و بودجه، زمان، امکانات و فرصت‌ها، نیروی انسانی کارآمد و اطلاعات اشاره نمود. با توجه به اینکه تصمیم ها بیشتر متوجه زمان آینده است، مدیران نیازمند جمع‌ آوری اطلاعات بیشتر برای کاهش عدم قطعیت هستند تا با اطمینان بیشتر درصد خطر پذیری و مخاطره تصمیم را کاهش دهند (شریف زاده، ۱۳۷۸).

افراد افسرده، جهان را به شیوه ی غیر واقع بینانه ای با بدبینی تفسیر می‌کنند و ‌در مورد خودشان با یک روش خشن و غیر منصفانه قضاوت می‌کنند. بخش عمده ای از هیجان هایی که آن ها احساس می‌کنند بر پایه ی این شیوه منفی تفسیر زندگی، بنا شده است. اگر افکار آن ها ‌در مورد جهان منفی و غیر وافع بینانه باشد، هیجان های آن ها نیز منفی و غیر واقع بینانه می شود. ممکن است فکر کردن به یک هیجان غیر واقع بینانه مشکل باشد. تصور کنید فردی سخت باور دارد که مسافرت با هواپما به شدت خطرناک است ‌به این خاطر که هواپما ها مکرر سقوط می‌کنند. این فرد هنگام پرواز خیلی وحشت زده می شود.این ترس، به هر حال، بر پایه ی باور غلط ‌در مورد امنیت هواپیما بنا می شود، ‌بنابرین‏ یک هیجان غیر واقع بینانه و نامتناسب با موقعیت است. مشابه با این، افراد افسرده باور هایی که ‌در مورد جهان و خودشان دارند که غیر واقع بینانه است و ‌بنابرین‏ منجر به هیجان های منفی غیر واقع بینانه می‌شوند (احمدی و همکاران، ۱۳۹۵).

۴- فیزیولوژی

افسردگی با نشانه های بدنی گوناگونی همراه هستند. بعضی از این نشانه های بدنی همچنین ممکن است درنشانه های افسردگی در جایگاه اول قرار گیرند. یکی از تغییرات بدنی نیرومند همراه با افسردگی، مختل شدن خواب است. معمولاً این گرفتاری، ناتوانی در خوابیدن به مقدار کافی ست. این می‌تواند به علت مشکل در به خواب رفتن، بیدار شدن های مکرر در طول شب، یا صبح خیلی زود از خواب بیدار شدن باشد. گاهی اوقات ممکن است فرد زیاده از حد بخوابد. ‌به این علت که او آرزو دارد به سادگی خودش را در خواب پنهان کند یا چنان احساس خستگی می‌کند که گویی هرگز به خواب کافی نخواهد رسید. وقتی که خواب است تجدید قوا نمی کند فرد وقتی بیدار می شود احساس می‌کند نیروی تازه ای نگرفته و استراحت نکرده است . این حالت در روزهایی که فرد با مشکلات سر و کار داشته بیشتر است. افراد افسرده اغلب احساس می‌کنند انرژی ندارند و با کارهای روزمره از پا در می‌آیند (یو، لی، لی، شین، پارک، یون و یو^[۴۱]، ۲۰۱۶).

یک نظریه ‌در مورد افسردگی علت آن را تغیرات در اعمال مغز می‌داند، یک عدم تعادل شیمیایی. تحقیقات نشان داده‌اند که بعضی از افراد افسرده در سیستم عصبی شیمیایی مغز فعالیت کمتری دارند. اگر چه، این چندان روشن نیست که آیا این تغییرات در شیمی مغز واقعا علت افسردگی هستند؟ همه ما می‌دانیم که افسردگی معمولاً با تغییرات در شیمی مغز ارتباط دارد. تغیرات فیزیولوژیک در افسردگی ممکن است در اثر مقابله با مشکلات شدید تر شوند یا حتی یکی از گام های برنامه ی مدیریت افسردگی باشند. درمان با دارو های ضد افسردگی معمولاً می‌تواند کمک کننده خوبی باشد برای اینکه فرد دوباره خوب بخوابد و انرژی بدنی را بازیابد. همچنین این دارو ها به وی اجازه می‌دهند که فعالانه مهارت های پیروز شدن بر افسردگی را یاد بگیرد و به آن ها عمل کند (موحدی و همکاران، ۱۳۹۳).

۵ – فعالیت ها

افسردگی معمولاً اثر قابل توجهی بر رفتار افراد می‌گذارد. این جا به برخی از بیشترین ناحیه هایی که تأثیر پذیرند اشاره می شود:

• • کناره گیری از دوستان و خانواده: دعوت های اجتماعی رد می شود، تلفن ها را بی جواب می‌گذارد، و کاری می‌کند که به هر طریقی شده با دوستان و خانواده اش نباشد. انزوای اجتماعی یک همراه قدرتمند خلق افسرده است. شما از خونگرمی و احساس رابطه با دیگران دوری می کنید.

• کاهش مراقبت از خود: آن ها از فعالیت هایی که به قصد حفظ ظاهر و بدن شان انجام می شود، به فراوانی غفلت می‌کنند. افراد افسرده اغلب کمتر از معمول به آراستن خود و لباس هایشان می پردازند. به علاوه، ورزش اغلب کاهش می‌یابد، که می‌تواند شامل فعالیت های مناسب و معمول مانند آهسته راه رفتن یا قدم زدن در اطراف محل سکونت باشد. حذف ورزش می‌تواند در افسردگی مشارکت کند. این مشارکت به وسیله ی حذف یکی از نیرومند ترین منابع بهزیستی بدنی و عزت نفس انجام می شود(اصلانی و همکاران، ۱۳۹۴).

همچنین، افراد افسرده عادت های غذایی به هم ریخته و نامرتبی دارند. این می‌تواند غذا نخوردن نا کافی (صرف نظر از خوردن) مربوط به نداشتن اشتها باشد، یا پرخوری به عنوان یک دلداری دهنده خود. کم کردن فعالیت های لذت بخش. سرگرمی ها؛ هنر ها، ورزش ها، مطالعه ها و مسافرت ها رنج آور می‌شوند (چونگ و همکاران، ۲۰۱۵).

افراد افسرده اغلب احساس می‌کنند این فعالیت ها خیلی خسته کننده هستند و انگیزه ای برای انجام آن ها ندارند. افسردگی غالباً مشکل خانوادگی دارد کارشناسان معتقدند که یک حساسیت ژنتیکی درترکیب با عوامل محیطی مانند استرس با بیماری جسمی می‌تواند باعث ایجاد یک عدم تعادل درمواد شیمیایی مغز به نام نوروترانسمیترها شود که موجب افسردگی می شود به نظر می‌رسد عدم تعادل بین سه نوروترانسمیتر، سروتنین، نوراپی نفرین و دوپامین با افسردگی مرتبط باشد (احمدی و همکاران، ۱۳۹۵). محققان کاملاً نمی دانند که چگونه عدم تعادل در نوروترانسمیتر ها می‌تواند علائم و نشانه های افسردگی را ایجاد کند به طور قطع مشخص نیست که آیا تغییرات نوروترانسمیترها علت افسردگی است. و در بسیاری از مردم نیز علت افسردگی ناشناخته باقی می ماند به طور کلی مشخص شده است که افسردگی به عنوان نتیجه یکسری از فعل ‌و انفعالات شیمیایی د رمغز اتفاق می افتد این فعل و انفعالات که نوروترانسمیتر نامیده می شود درتمامی اعمال و رفتارها ی بدن به صورت بیولوژیکی وجود دارد (نیک آمال و همکاران، ۱۳۹۲).

۶- ژن

ج )عنصر اکتومورفی نام دارد که چنین افراد اندامی لاغر و ظریف و استخوانی و بدون چربی دارند، از لحاظ اخلاقی متفکر،خود دار و انزوا طلب هستند (کی نیا ،۱۳۷۶).

۲-۱۳-۸انواع شخصیت از دیدگاه گلدبرگ^[۳۴] :

طبقه بندی ویژگی های شخصیتی در روان شناسی شخصیت مشکل تر از طبقه بندی گونه های حیوانی ‌و گیاهی در زیست شناسی است . به عنوان یکی از دلایل این امر می توان به انتزاعی بودن ویژگی های شخصیتی اشاره کرد(جان و همکاران، ۱۹۹۸).خوش بختانه علی رغم وجود چنین دشواری ـ هایی، می توان ادعا کرد پس از چندین دهه تحقیق، روان شناسان شخصیت در حال نزدیک شدن به یک وفاق عمومی ‌در مورد ویژگی های شخصیتی انسان می‌باشند . مدل ۵ عاملی یا پنج عامل اصلی شخصیت(جان و سریواستاوا،۱۹۹۹).بر اساس این مدل، شخصیت از پنج بعد اصلی تشکیل شده است.که عبارتند از:( نوروز گرایی(N) یا از وجه دیگر، پایداری هیجانی)،( برون گرایی(E) یا فعالیت)،(گشودگی به تجربه(O)یا فرهنگ یا ‌روشن‌فکری)،(همسازی (A)،( وظیفه شناسی© ).از این پنج عامل،دو عامل برونگرایی و توافق به صفات شخصیتی و دارای ماهیتی بین شخصی مربوط اند. عامل وظیفه شناسی اساساً صفات رفتاری هدف گرا و نیز کنترل تکانه ها به شکلی جامعه پسند را در بر می‌گیرد. در عامل نوروز گرایی، پایداری هیجانی در برابر گستره ای از هیجانات منفی مانند غم، تحریک پذیری، تنش عصبی، و … قرار می‌گیرد و عامل گشودگی نیز به گستردگی، عمق،پیچیدگی وجوه فکری، ذهنی، و تجربیات فرد مربوط است.حجم انبوهی از تحقیقات در زبان های مختلف و با ابزارها و نمونه های متفاوت، اصلی بودن این پنج عامل را تأیید کرده‌اند و نشان داده‌اند که هر پنج عامل مذکور از اعتبار همگرا و تفکیکی بین ابزار و بین ناظر خوبی برخوردارند و در طی تحول فرد نیز نسبتاً پایدار می مانند. هر کدام از عامل ها یک بعد هستند، نه یک گونه یا نوع ( مانند تیپ های شخصیت )، بدین معنا که تفاوت افراد در هر بعد و مؤلفه‌، تفاوتی کمی و درجاتی است. در این مدل هر عامل از شش مؤلفه‌ تشکیل شده است که به صفات مختلف تحت پوشش آن عامل اشاره دارند(جان و پروین،۲۰۰۳).

۲-۱۳-۸-۱مروری بر تاریخچه مدل پنج عاملی شخصیت:

پرداختن به زبان طبیعی برای توصیف شخصیت با کارهای کلاگس^[۳۵] ( ۱۹۲۶ ) و باومگارتن^[۳۶]( ۱۹۳۳) آغاز گردید. پس از آن ها، در سال ۱۹۳۶، آلپورت و ادبرت در یک مطالعه ی جریان ساز به بررسی صفات مربوط به شخصیت در دیکشنری های جامع انگلیسی پرداختند. فهرست اصطلاحات و صفاتی که آن ها تهیه کردند تقریباً ۱۸۰۰۰واژه را در بر می گرفت. آن ها کوشیدند این واژه ها را دسته بندی کنند، کاری که به گفته ی خودشان یک عمر وقت می‌برد و به واقع هم برای ۶۰ سال روانشناسان شخصیت را سرگرم ساخت (جان، پروین ،۲۰۰۳).

کار آلپورت و ادبرت^[۳۷] چهارچوب اولیه ای برای واژه شناسی شخصیت فراهم آورد و پس از آن کتل با بهره گرفتن از این فهرست، مدلی چند بعدی از ساختار شخصیت ارائه داد. کتل در فهرست مذکور تنها صفات شخصیتی را مورد توجه قرار داد که بالغ بر ۴۵۰۰ صفت بودند و آن ها را به ۳۵ متغیر شخصیتی تقلیل داد. در واقع او ۹۹ ٪ صفاتی را که آلپورت گردآوری کرده بود، کنار نهاد و علت این کار محدودیت روش های آماری برای تحلیل عاملی در زمان او بود. کتل با انجام چندین تحلیل عاملی روی این مجموعه ی اندک، به ۱۲ عامل شخصیت دست یافت، که بعدتر بخشی از پرسشنامه ۱۶عاملی او را تشکیل دادند(کتل،ایبروتاتسوکو^[۳۸]،۱۹۷۰). کتل مدعی بود که این ۱۶ عامل از انسجام و پایداری بین ابزاری بالایی برخوردارند. اما تحلیل های مجدد همان ماتریس همبستگی کتل توسط روانشناسان دیگر، تعداد و ماهیت عامل های پیشنهادی او را تأیید نکرده اند( به نقل از پروین وجان ،۲۰۰۳).پس از کار کتل محققان بسیاری به ادامه کار او علاقه نشان دادند. در این میان فیسکه^[۳۹] ( ۱۹۴۹ ) با بررسی ۲۲ متغیر از ۳۵ متغیر اولیه ی کتل در پرسشنامه های خود سنج و دگر سنج و سایر ابزارها، به ساختاری عاملی دست یافت که بسیار شبیه پنج عامل بزرگ کنونی است. برای وضوح بخشیدن به عامل های فیسکه، کریستال و توپس ^[۴۰](۱۹۶۱ ) ماتریس های همبستگی او را در هشت نمونه ی بسیار مختلف مورد تحلیل مجدد قرار دادند و در تمام آن ها به طور نسبتاً پایدار و تکرار پذیری به همان پنج عامل دست یافتند.-برونگرایی یا شادخوی-پایداری هیجانی-همسازی- گشودگی به تجربه-وظیفه شناسی یا مسئولیت پذیری (قابلیت اطمینان ).این ها عواملی هستند که تحت عنوان “پنج عامل بزرگ ” شناخته شده اند ( گلدبرگ ، ۱۹۸۱).متاسفانه مطالعات توپس و کریستال ناشناخته ماند، و این زمانی بود که انتشارات کتل و آیزنک بر ادبیات ساخت شخصیت، مدل‌های اتخاذ شده از روش تحلیل عوامل غلبه داشتند. اما نورمن ^[۴۱]( ۱۹۶۳)ساخت پنج عاملی را دوباره به عنوان پیشنهادی برای ابعاد تحت عنوان ” قدمی به سوی طبقه بندی مناسب صفات ویژه شخصیت”منتشر نمود (به نقل از دیگمن^[۴۲]،۱۹۹۰).این عامل ها ‌در کارهای روانشناسان بعدی نیز تکرار شدند و سرانجام به پنج عامل بزرگ شهرت یافتند . واژه ی بزرگ در اینجا به وسعت و گستردگی عامل ها اشاره دارد و بدین معنا است که در این مدل، تفاوت‌های شخصیتی به پنج صفت تقلیل نیافته اند، بلکه هر عامل جنبه ای وسیع از شخصیت است و صفات بسیاری را تحت پوشش قرار می‌دهد( پروین و جان ۱۹۹۳٫(

پس از یک دوره رکود در دهه ی ۱۹۷۰ و اوایل دهه ی ۸۰، از میانه ی این دهه تحقیق در باب عاملها و ساختار شخصیت، رشدی قابل توجه یافت. در این بین گلدبرگ در سال ۱۹۹۰ طی چندین تحقیق و با بهره گرفتن از فهرست طولانی تری از صفات شخصیت ( حدود ۱۷۱۰ صفت ) مجدداً تاییدی برای پنج عامل بزرگ فراهم آورد.گلدبرگ علاوه بر نتایج تحقیقات خود،کارهای دیگران را
نیز مرور کرد و تحت تاثیر همسانی نتایج قرار گرفت. او این طور نتیجه گیری کرد که می توان گفت که تا حدودی این پنج بعد عمده دربرگیرنده هر الگویی در تنظیم تفاوت های فردی است و بدین ترتیب وجود ابعاد ‌پنج‌گانه اصلی به تأیید رسید ( پروین و جان ۱۹۹۳٫(در حالی که محققان دارای رویکرد لغوی به گردآوری شواهد برای پنج عامل بزرگ می کوشیدند، محققانی که با مقیاس های پرسشنامه ای شخصیت کار می‌کردند نیاز شدیدی برای چهارچوبی سازمان دهنده برای این شواهد احساس کردند. تحلیل عاملی مواد این پرسشنامه‌ها دو بعد وسیع برون گرایی و نوروز گرایی را آشکار ساخته بود. در اوایل دهه ۱۹۸۰، کاستا و مک کرا سرگرم تهیه ی پرسشنامه شخصیتی به نام NEO بودند تا سه بعد نوروز گرایی، برون گرایی، و گشودگی را بسنجند. آنهاکارخود را با تحلیل خوشه ای پرسشنامه ی کتل شروع کرده بودند.(کتل، ایبر و تاتسوکو،۱۹۷۰ ). تحلیل آن ها ابتدا دو عامل برون گرایی و نوروز گرایی را آشکار ساخته بود اما کم کم اهمیت عامل گشودگی نیز که در برخی از عوامل اولیه ی کتل مورد اشاره قرار گرفته بود برای آن ها پررنگ گردید. در سال ۱۹۸۳کاستا و مک کرا دریافتندکه نظام NEO تطابق بسیاری با سه عامل مدل پنج عاملی دارد ، اما صفات متعلق به حیطه های توافق و وظیفه شناسی را در بر نمی گیرد . در نتیجه آن ها به توسعه مدل خود بر مبنای تحلیل پرسشنامه های مربوط به سنجش دو عامل اخیر پرداختند و نسخه تجدید نظر شده ای از پرسشنامه ی خود با عنوان NEO PI-R ارائه کردند ( پروین و جان ۱۹۹۳٫(