۲-۴۴ سود و اهمیت ارزش انحصاری

هورتیز(۲۰۰۰) نیز در معامله ارزش به بخش هزینه می‌نگرد که به معنی هزینه نهایی مالکیت یک محصول است عناصر هزینه از دیدگاه مشتری شامل موارد زیر است: پول پرداختی، هزینه ها و تلاش‌هایی که برای به دست آوردن کالا یا خدمات انجام می‌شود و هزینه ها و تلاش‌هایی که برای استفاده درست از کالا یا خدمات می‌باشد گرون روس(۲۰۰۰) ارزش درک شده از طرف مشتری را با سه معادله به شرح زیر توضیح می‌دهد:

ارزش درک شده مشتری (PV1)=( مزایای رویداد یا وقایع +مزایای روابط ) (از دست رفته‌های رویداد یا وقایع + از دست رفته‌های روابط)

ارزش درک شده مشتری (PV2)= (راه حل محوری+ خدمات اضافی) ( قیمت+ هزینه ارتباط)

ارزش درک شده مشتری (PV3)= ارزش محوری+ ارزش افزوده

او به کمک سه معادله مذکور مفهوم ارزش را از زوایای متعدد شرح می‌دهند و رسیدگی به ارزش مورد انتظار مشتری را از این زوایا منجر به درک عمیقی از نحوه ادراک مشتریان از ارزش شده و به شناخت عواملی که ارزش را مدیریت می‌کند کمک می‌کند گرون‌روس ارزش محصول و ارزش افزوده را از هم متمایز می‌کند.(Gronroos,2000,141-142).

پورتر(۱۹۸۵) ارزش را به عنوان آنچه خریداران در مقابل آن مایل به پرداخت هزینه‌هایش هستند، تعریف کرد.

پاورلینی(۱۹۹۹)تعریف پورتر را مورد انتقاد قرار داده و معتقد است که این تعریف ارزش را فقط با ارزشی که شرکت قصد دارد برای خود کسب کند، شناسایی می‌کند و این مورد متضمن این است که ارزش خالص مورد انتظار مشتری به خودی خود یک ارزش نیست. او همچنین معنای ارزش را در اقتصاد خرد به عنوان مازاد مصرف کننده، شرح می‌دهد که تفاوت بین مطلوبیت یک کالا برای مشتریان (یعنی سود غیر خالص دریافت شده که توسط هزینه‌ای که مشتریان آماده پرداخت آن اندازه‌گیری شوند و کاهش در میزان مبلغی که مشتریان برای خرج کردن در مصرف کالاهای دیگر در اختیار دارند (یعنی هزینه‌ای که برای استفاده از کالا بپردازند) می‌باشد (همان منبع).

۲-۴۵ مدل‌های ابزار نتیجه

مدل‌های ابزار- نتیجه بر اساس این فرضیه هستند که مشتریان کالا یا خدمات را با هدف دست‌یابی به نتایج مطلوب به دست آورده و استفاده می‌کنند. این دیدگاه در حوزه رفتار مصرف کننده بسیار شایع است. ویژه در جایی که ارزش بر حسب ارزش‌های فردی، تصاویر ذهنی یا نمایش ادراکی که زیر بنای نیازها و اهداف مشتریان تعریف می‌شوند. بیشتر به چشم می‌خورد مطابق دیدگاه هابر و همکارانش تئوری ابزار- نتیجه ویژگی‌های محصول و نتایج حاصله از مصرف را مسلم فرض می‌کند و ارزش‌های شخصی مشتریان زیر بنای فرایند تصمیم‌گیری آن ها‌ است. ابزارها، کالا یا خدمات هستند و نتایج ارزش‌های شخصی هستند که برای مصرف کنندگان بسیار با اهمیت هستند. تئوری ابزار – نتیجه در جستجوی شرح این است که چگونه انتخاب یک فرد از یک خدمت یا کالا او را قادر می‌سازد که به وضعیت نهایی مورد نظرش دست یابد(Ibid,653).

هابر و همکارانش معتقدند که مشتریان نتایج (مطلوب یا غیر مطلوب بودن کالاها و خدمات) را از مصرف کالاها و یا خدمات به دست می‌آورند، به طور مستقیم با مصرف شخصی یا به طور غیر مستقیم و در یک مقطع زمانی یا با بررسی واکنش دیگران ‌در مورد رفتار و مصرف آن ها به دست می‌آورد. آنان معتدند که مشتریان رفتاری را انتخاب می‌کنند که نتایج مطلوب به وجود می‌آورند و نتایج نامطلوب را کاهش می‌دهند. آنان همچنین معتقدند که ارزش‌های مورد انتظار مشتری جهت کلی را تعیین می‌کنند. نتایج مجموعه رفتارها را تعیین می‌کنند و ویژگی‌ها، نتایج را به وجود می‌آورند(Huber etal 2001 ,49).

شت و همکارانش(۱۹۹۱) پنج ارزش را شناسایی کرده‌اند. شامل ارزش‌های کارکردی، اجتماعی، احساسی (عاطفی) شناختی و شرطی که می‌توانند بر خرید مصرف کننده و رفتار خرید او تأثیر بگذارند او همچنین استدلال می‌کند که هر محصولی نشان دهنده مجموعه‌ای پیچیده از رضایتمندی از ارزش‌ها برای خریداران است که بر طبق توانایی مشاهده شده‌شان برای برآورده ساختن نیازها و به یک محصول ارزش ویژه‌ای اختصاص می‌دهند. یک مارک که نیازهای عملی مشتریان را برآورده می‌کند، ارزش‌های کارکردی را

1. 1. Customer Perceived Value ↑

1. 1. Customer Satisfaction ↑

1. 1. Sales Promotion ↑

1. 1. Purchase Intention ↑

1. 1. Alternative Solution ↑

1. 1. Product Quality ↑

1. 1. Product Customization ↑

1. 1. Responsiveness ↑

1. 1. Reliability ↑

1. 1. TRUST ↑

1. 1. Solidarity ↑

1. 1. Advantages of the product ↑

1. 1. Desired product ↑

1. 1. Flexibility ↑

1. 1. Technical competence ↑

1. 1. Phantasm ↑

1. 1. Word of mouth ↑

1. 1. Personalized marketing ↑

1. 1. Permission marketing ↑

1. 1. Perceived value ↑

1. 1. cognitive ↑

1. 1. Net value created by system ↑

1. 1. Net value received by final customer ↑

1. 1. Net value acquired by value creating players ↑

1. 1. Value component models ↑

1. 1. Esteem value 3Exchange value 4 utility value ↑

(*a/h) F= میزان یادگیری

انگیزش *زمان منظور شده برای یادگیری a=

توانایی فهم آموزش*کیفیت تدریس*زمان مورد نیاز برای یادگیری H=

بلوم و دیگران با طرح این نظریه و با عنایت به دادن زمان لازم به شاگرد، انگیزش، کیفیت تدریس و توانایى فهم تدریس، یادگیرى و پیشرفت تحصیلى شاگردان را افزایش داده‌اند. بلوم معتقد بود که فقط ۵ الى ۱۰ درصد از شاگردان یک کلاس نمى‌توانند با وجود وقت کافی، نمره الف یا ب به دست آورند. به عقیده او، مهارت یادگیرى در حد تسلط بر مفهوم خود شاگردان اثر مى‌گذارد. در این روش، شاگردان به کفایت و ارزش خود پى مى‌برند و اطمینان حاصل مى‌کنند که داراى زمینه‌هاى موفقیت هستند. شناخت مهارت‌هاى عمومى باعث تجدید قوا و ایجاد اعتماد و اطمینان از خود در شاگردان مى‌شود و این عمل براى سلامت روحى شاگردان بسیار مؤثر است. ‌بنابرین‏، یادگیرى در حد تسلط یکى از قوى‌ترین منابع سلامت روحى است و اگر شاگردان با این روش آموزش ببینند، کمتر به روش‌هاى درمانى و کمک‌ درمانى نیاز خواهند داشت.

روش یادگیرى تا حد تسلط ارزش روش‌هاى تدریس خصوصى را بخوبى نشان مى‌دهد. این روش ثابت مى‌کند که آموزش یک فرد به فرد دیگر باعث سازگارى و تطابق بیشتر فعالیت‌هاى آموزشى با نیازهاى شاگرد مى‌شود و معلم سعى مى‌کند روش‌هاى آموزشى خود را بر اساس تفاوت‌هاى فردى تنظیم کند. تشکیل جلسات با گروه‌هاى کوچک، کتاب‌هاى درسى جنبی، تدریس برنامه‌اى و بازى‌ها و آموزش خصوصی، شاگرد را در درک مفاهیم آموزشى بسیار کمک مى‌کند. شباهت روش یادگیرى تا حد تسلط با طرح کلر در این است که هر دو به تدریس خصوصى و سایر روش‌هاى آموزش فردى و مستقل توجه خاص دارند و این‌گونه روش‌ها را از نظر بازخورد و زمان تدریس، با روش‌هاى سنتى کاملاً متفاوت مى‌‌دانند.

روش آموزش برای یادگیری

معروف ترین روش آموزش مستقیم برای یادگیری در حد تسلط یا تدریس تسلطی نام دارد.این روش برخاسته از اندیشه‌های جان کارول(۱۹۶۳ ،۱۹۶۵)و بنجامین بلوم(۱۹۶۸،۱۹۸۲)است.نظریه ی زیر بنای روش آموزش برای یادگیری در حد تسلط ابتدا در مدل یادگیری جان کارول ارائه شد،و بعد ها این نظریه به وسیله ی بلوم (۱۹۶۸)گسترش یافت و به صورت یک روش آموزشی تدوین گردید.

طبق مدل یا الگوی یادگیری کارول،یادگیری آموزشگاهی پدیده ای بر حسب زمان است.یعنی هر چه زمان یادگیری بیشتر باشد مقدار یادگیری نیز بیشتر خواهد بود.کارول استعداد را به صورت مقدار زمانی که شخص نیاز دارد مطلبی را بیاموزد یا مهارتی را کسب کند تعریف ‌کرده‌است.‌بنابرین‏ تعریف به یادگیرنده ی زمان مورد نیاز او برای رسیدن به سطح معینی از یادگیری داده شود و اگر او از این زمان برای یادگیری مورد نظر استفاده کند،در این صورت به سطح تعیین شده در یادگیری خواهد رسید.بر این اساس روش آموزشی برای یادگیری در حد تسلط به صورت زیر تعریف شده است.یک رویکرد آموزشی که در ان دانش آموزان و دانشجویان یک موضوع درسی را به طور کامل می آموزند پیش از آنکه به یادگیری موضوع بعد بپردازند.(ارمرود، ۲۰۱۲)

این رویکرد آموزشی بر سه فرض بنیادی زیر بنیاد است:۱٫تقریبا همه دانش آموزان می‌توانند یک موضوع را در حد تسلط یاد بگیرند.

۲٫بعضی از دانش آموزان برای یادگیری یک موضوع به وقت بیشتری از دیگران نیاز دارند.

۳٫بعضی از دانش آموزان بیشتر از دیگران نیاز به کمک دارند.

بلو م(۱۹۶۸،۱۹۸۲،ترجمه ی سیف،۱۳۶۳)گفته است اگر استعداد یادگیری بیانگر زمانی است که دانش آموزان برای یادگیری نیاز دارند ،پس می توان شرایطی را فراهم آورد که همه ی دانش آموزان کلاس در یادگیری به سطح دلخواه (سطح تسلط)برسند.این فرض اساس روش دانش آموزان برای یادگیری در حد تسلط را تشکیل می‌دهد.به سخن دیگر،در روش آموزشی برای یادگیری در حد تسلط این باور وجود دارد که عملا همه ی دانش آموزان و دانش جویان می‌توانند همه ی انچه را که در آموزشگاه به آنان آموزش داده می شود یاد بگیرند.مشروط بر انکه به آنان وقت لازم برای یادگیری داده شود.هر زمان که نیاز به کمک داشته یاشند به انان کمک بشود،و برای تسلط یک ملاک مشخص وجود داشته باشد.

علت نامگذاری این روش به آموزش برای یادگیری در حد تسلط این است که معلم،برای اطمینان از اینکه دانش آموزانش به سطح مورد نظر در یادگیری رسیده اند،از پیش یک معیار یا یک ملاک برای آن ها تعیین می‌کند که آن را ملاک حد تسلط می‌نامند .اسلاوین (۲۰۰۶)در تعریف حد تسلط گفته است :استانداردی که دانش آموزان باید به ان برسند تا پذیرفته شود که در موضوع یا مهارت مورد نظر به حد چیرگی دست یافته اند(ص ۲۸۶ ).

مراحل آموزش برای یادگیری در حد تسلط

مراحل اموزش برای یادگیری در حد تسلط بر اساس الگوی عمومی اموزشی (طراحی اموزشی معلم-محور)سازمان یافته است.این روش دارای مراحلی به شرح زیر است که به ترتیبی که می‌آید اجرا می‌شوند.

۱٫تعیین هدف های یادگیری در این روش در نوشتن هدف های یادگیری به صورت هدف های دقیق رفتاری تأیید می شود.

۲٫تعیین رفتار های ورودی و سنجش آغازین بعد از تعیین هدف های یادگیری ،دانش و مهارت های یادگیری پیش نیاز ان هدف ها مشخص می‌شوند و از اینکه دانش آموزان آن ها را از قبل یاد گرفته اند اطمینان حاصل می شود.در صورت نا کافی بودن یادگیری های پیش نیاز ،معلم به آموزش دادن آن ها اقدام می‌کند تا اینکه از اطمینان خاطر بابت آماده بودن همه یادگیرندگان برای یادگیری هدف های درس تازه اموزش خود را آغاز کند.

۳٫تعیین حد تسلط معمولا حد تسلط به صورت درست جواب دان به درصد معینی از سوال های آزمون های مختلفی که در جریان آموزش و در پایان آموزش اجرا می‌شوند (مثلا ۸۵ یا ۹۰ از صد)مشخص می شود.

۴٫تعیین واحد های آموزشی – یادگیری در روش آموزش برای یادگیری در حد تسلط،موضوع درسی به واحد های نسبتا مستقلی تقسیم می شود.تسلط یافتن یادگیرندگان بر این رشته واحد ها موجب تسلط یابی آنان بر کل درس خواهد شد.

۵٫اجرای آموزش گروهی معلم هر واحد آموزش – یادگیری را به کل کلاس به صورت گروهی آموزش می‌دهد و فعالیت ها و تکالیف آنان را در رابطه با آن واحد تعیین می‌کند.

بررسی‌های گوناگون نشان داده است که به دلیل گسترده تر کردن دامنه مشارکت در مدیریت، نه تنها کیفیت کار، بلکه راندمان و بهره‌وری افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته و کارکنان بیشتر تلاش خود را برای توسعه و به کارگیری توانمندی‌های فکری معمول می‌دارند.

بهبود و ارتقای بهره‌وری مستلزم کوشش و تلاش برنامه‌ریزی شده همه‌جانبه از سوی افراد و مسئولین ذیربط است، که خود نیازمند بهبود شرایط کار و تغییرمحرکه‌ها و روش‌های انگیزشی کارکنان، بهبود نظام‌ها، قوانین، بخشنامه‌ها، دستورالعمل‌ها روش‌ها، فناوری و غیره می‌شود.

۲-۱-۹- مهمترین عوامل مؤثر در کاهش بهره‌وری^[۱۳]

مهم‌ترین و عمده‌ترین عامل کاهش بهره‌وری منابع انسانی نامتوازن بودن درآمد و هزینه است. که مهمترین عامل در انگیزش منابع انسانی است (اعتمادی، ۱۳۷۹). پس از آن مهمترین عوامل مؤثر در کاهش بهره‌وری در داخل یک سازمان به شرح زیر است:

ـ وجود تبعیض^[۱۴] بین کارکنان (ناشی از ضعف مدیریت).

ـ ناامنی شغلی^[۱۵]

ـ موفق نبودن و بی‌میلی بر برنامه‌ریزی‌های میان‌مدت یا بلندمدت (ضعف مدیریت)

ـ مساعد نبودن محیط کاری مناسب

ـ عدم توجه به نیازهای واجب کارکنان

ـ کنترل نکردن (بی ثباتی در برنامه های کنترلی)

ـ ناهماهنگی رشته تحصیلی و شغلی

ـ استفاده نکردن از تخصص‌ها در مشاغل مربوط (ضعف مدیریت)

ـ بی‌برنامه‌گی مدیریت

ـ فقدان کارآموزی (ضعف مدیریت)

ـ ناهماهنگی استعدادهای فردی و شغلی (ضعف مدیریت)

ـ بی‌کفایتی سرپرست

ـ بی‌علاقگی به کار فعلی و انتقال پی در پی نیروی انسانی

ـ تورم نیروی انسانی

تقریباً‌ تمامی عوامل کاهش بهره‌وری نیروی انسانی به ضعف مدیریت ارتباط دارد. در این میان باید رابطه فرد با سازمان، ارتباطی متقابل و دو طرفه باشد. مدیریت موفق، کسی است که محیط فرهنگی سازمان خود را که عاملی بسیار مؤثر در رفتارهای کارکنان است، عمیقاً بشناسد و درک کند و آن را در جهت اجرای برنامه های سازمان به کار گیرد. حقوق و مزایای افراد باید بر اساس ماهیت شغل^[۱۶]، تخصص^[۱۷]، تجارب و عملکرد^[۱۸] افراد در برابر تغییرات و برنامه ها معین شود. اگر عملکرد افراد به دقت ارزیابی نشود و مطابق شایستگی به آنان امتیاز داده نشود، یا به تعبیر دیگر، افراد شایسته از امتیازات بیشتر در سازمان برخوردار نشوند، در آن سازمان به تدریج فرهنگ کم کاری به وجود می‌آید.

۲-۱-۱۰- شرایط لازم برای بهبود بهره‌وری نیروی انسانی در سازمان‌ها

سه عامل کلیدی در موفقیت سازمان ارتباط، تعهد، تداوم هستند (عباس‌پور، ۱۳۸۴).

۲-۱-۱۰-۱- ارتباط^[۱۹]

برنامه بهبود بهره‌وری نیازمند به حمایتی است که در ارتباط صادقانه و تمام و کمال و همراه با اطمینان بین مدیریت و کارمندان وجود دارد.

۲-۱-۱۰-۲- تعهد^[۲۰]

برای موفقیت در یک برنامه بهبود بهره‌وری، همچنین به تعهد شخصی و قلبی افراد درگیر در برنامه نیاز است. تعهد در میان اعضای گروه، از طریق هدف‌گذاری؛ طرح‌ریزی، ایجاد و تداوم می‌یابد. تعهد هنگامی خود را نشان خواهد داد که گروه بر یک بحران فایق آید و این امر فقط بر اثر پیش‌بینی‌های انجام شده ممکن می‌باشد.

۲-۱-۱۰-۳- تداوم^[۲۱]

بهبود بهره‌وری یک اتفاق نیست. بلکه مستلزم داشتن راه و روش خاصی است. بسیاری از سازمان‌ها مشاورانی از خارج استخدام می‌کنند، برنامه های کامپیوتری آماده و گرانبها خریداری می‌نمایند، تمام موفقیت‌های اولیه را با هیاهوی بسیار اعلام می‌کنند. و این در واقع برای به دست فراموشی سپردن برنامه قبلی به هنگام شروع یک برنامه جدید است. در نتیجه انتظار بر این است، که از این به بعد مدت قابل توجهی را صرف نظارت بر پیشرفت برنامه نمایید. برای اجرای کار نیز، وقوف کامل نیاز است.

۲-۲- مطالعات انجام شده

مطالعات انجام شده در خصوص تاثیر عوامل اثرگذار بر بهره‌وری در دو بخش داخلی و خارجی در ادامه آورده شده است.

۲-۲-۱- مطالعات انجام شده داخلی

جعفری (۱۳۸۱) در پژوهشی با عنوان “بررسی دیدگاه مدیران بیمارستان‌های دولتی و غیردولتی شهر اصفهان، در زمینه عوامل مؤثر بر افزایش بهره‌وری” عوامل مؤثر بر افزایش بهره‌وری را در شش حیطه عامل انسانی، خلاقیت، اصلاح و بهبود مؤثر روش‌ها و فرآیندها، بهبود سبک مدیریت، فرهنگ کار و آموزش بررسی نموده است.

قاسمی (۱۳۸۳) در پژوهشی با عنوان “شناخت عوامل مدیریتی مؤثر بر بهره‌وری نیروی انسانی از نظر مدیران ارشد و میانی بخش صنعت آذربایجان شرقی” چهار عامل برنامه‌ریزی، کنترل، رهبری و سازماندهی را عنوان نموده اند.

فاراب (۱۳۸۴) در پژوهشی با عنوان “شناسایی عوامل بازدارنده فرهنگی بر بهره‌وری در شرکت پست جمهوری اسلامی ایران” نه عامل فرهنگی بازدارنده بر بهره‌وری شرکت پست را شناسایی ‌کرده‌است.

عبادی‌آذر (۱۳۸۴) در پژوهشی با عنوان “بررسی عوامل مؤثر انگیزشی بر ارتقاء بهره‌وری در مدیریت امور اداری دانشگاه تبریز” پنج عامل حقوق و دستمزد، پاداش‌های مادی و معنوی، امکانات رفاهی و خدماتی، مشارکت کارکنان در فرایند تصمیم‌گیری و آموزش را شناسایی نموده است.

طالقانی و همکاران (۱۳۹۰) در مقاله‌ایی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر افزایش بهره‌وری (مطالعه موردی بانک سامان) عوامل مؤثر بر افزایش بهره‌وری، به خصوص عواملی چون تأمین نیازهای اساسی کارکنان، مشارکت کارکنان در تصمیم‌گیری و سبک رهبری مشارکتی مدیر، راهکارهایی جهت افزایش بهره‌وری را شناسایی نمودند، و از طریق تحلیل همبستگی به بررسی سه عامل مؤثر بر بهره‌وری پرداختند. جامعه آماری این پژوهش شامل کارکنان ستادی شاغل در ساختمان مرکزی بانک سامان بودند، که به طور تصادفی انتخاب، و با بهره گرفتن از پرسشنامه، نسبت به اخذ دیدگاه آنان اقدام شده است. نتایج پژوهش تأیید نموده که توجه به نیازهای اساسی کارکنان، مشارکت کارکنان در تصمیم گیری‌ها و سبک رهبری مشارکتی مدیر، موجب افزایش بهره‌وری کارکنان در محیط کار می شود.

رضایی‌نصرتی و همکاران (۱۳۹۱) در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر بهره‌وری سرمایه انسانی سازمان‌ها (مطالعه موردی: صنایع چوب و کاغذ مازندران) با شناسایی عوامل مؤثر بر افزایش بهره‌وری، به خصوص عواملی چون نظام مشارکت کارکنان، حقوق و دستمزد، بازخورد عملکرد، آموزش، سطح تحصیلات کارکنان راهکارهایی جهت افزایش بهره‌وری نیروی کار ارائه داده‌اند. این تحقیق در صنایع چوب و کاغذ مازندران به جهت اینکه قطب اقتصادی منطقه بوده، و از لحاظ اقتصادی و اجتماعی بسیار حائز اهمیت بوده، انجام پذیرفت. داده های تحقیق از طریق مستندات و مصاحبه با متخصصان و خبرگان صورت گرفت. نتایج پژوهش فرضیه‌های تحقیق را تأیید نمودند.

در دیون مستمر ( ناشی از یک رابطه ی حقوقی ) مانند رابطه ی موجر و مستاجر در صورت وارد شدن زیان از فعل موجر به مستاجر می توان گفت بین دو دین موجود تهاتر واقع می شود هر چند میزان دین موجر هنوز معین نمی باشد.

در حقوق انگلیس هر دو دین مستقل و غیر مرتبط با یکدیگر، باید معین یا قابل تعیین باشند در غیر این صورت خوانده می‌تواند طلب متقابل خود را تنها از طریق دعوی متقابل مطالبه نماید و در این مورد نیز داداگاه ها معمولا در صورتی که رسشیدگی به دین متقابل غیر مرتبط به نحو غیر معقولی موجب تأخیر یا پیچیدگی در رسیدگی به دعوی خواهان بشود از رسیدگی به آن خود داری می ورزند و تنها راهی که برای مدیون باقی می ماند اقامه دعوی مستقل برای مطالبه آن است. ^[۶۵]

در دعوی Stoke v. Taylor در سال ۱۸۸۰ گفته شده که تهاتر تنها در صورتی قابل دسترسی است که هر دو دین معین با سادگی و بدون مشقت قابل تعیین باشند زیرا در غیر این صورت معلوم نیست که چه مقداراز دین مقابل ساقط می شود البته لزوم این شرط در فرض ورشکستگی مدیون استثنا خورده است. بر این اساس در فرض ورشکستگی ، اجازه تهاتر دین نامعین داده شده است. ^[۶۶]

در تهاتر ورشکستگی ‌در مورد دیون نا معین این چنین عمل می شود که داین غیر ورشکسته در دادگاه برای معین و معلوم شدن دین طرح دعوی کرده و دین را معلوم می‌کند و به عبارت دیگر هر گونه ادعای راجع به دین را از بین برده و بعد از مشخص شدن دین به صورت کامل، تهاتر بین دین خود و مدیون ورشکسته را اعمال می‌کند. در این صورت تهاتر اثری شبیه به اثر قهقرایی دارد و به قبل از ورشکستگی مدیون بر می‌گردد.

این به همان دلیل حمایت از دین داین غیر ورشکسته، در مقابل مدیون ورشکسته است که دلالت بر جنبه تضمین بودن دین در تهاتر دارد. در حقوق ایران برخی از نویسندگان ^[۶۷] نیز عدم اشتراط این شرط رادر قانون یکی از مصادیق توجه قانون گذار به جنبه تضمینی تهاتر تلقی کرده‌اند .

در حقوق ایران نیز برخی از نویسندگان حقوقی محقق و ثابت بودن دین را از جمله شرایط تهاتر قهری ذکر کرده‌اند که به نظر می‌رسند از یک سو اقتباس مبحث سقوط تعهدات از جمله تهاتر ازحقوق فرانسه موجب تحمیل این تفسیر از سوی نویسندگان قانون مدنی ایران شده است و از سوی دیگر این امر که مدیون نمی تواند در برابر مقامات اجرایی با طرح ادعای طلب خود از داین و تساقط آن دو به سبب تهاتر، خواهان توقف عملیات اجرایی شود موجب شده تا محقق بودن دین شرط ضروری برای تهاتر قهری عنوان شود . ^[۶۸]

به هر حال در حقوق ایران مسلم و معین بودن دو دین از جمله شرایط تهاتر قهری محسوب نمی شود و دلیلی بر شر طیت آن وجود ندارد هر چند که به جهات مختلف اشتراط آن مناسب تر باشد. زیرا اولا در قانون مدنی ایران مسلم و معین بودن دو دین از شرایط تهاتر ذکر نشده و این در حالی است که قانون گذار در مقام بیان شرایط بوده است مگر در این حال با توجهی که به قانون فرانسه داشته آن را داخل در شرایط نیاورده است. یا آنکه این امر را ناشی از بی توجهی قانون گذار بدانیم . ثانیاً مرحله ثبوت و مرحله اثبات را نباید با هم خلط کرد مقررات حقوق مدنی و از جمله مقررات مربوط به شرایط تهاتر به جنبه ثبوتی و واقعی حقوق و تکالیف است نه جنبه اثباتی آن، ‌به این ترتیب زمانی که از شرایط تهاتر دو دین بحث می شود منظور شرایطی است که زمینه تهاتر را بین دو دینی که واقعا موجود است فراهم سازند اعم از اینکه آن دو یا یکی از دو دین نزد مقامات اجرایی یا قضایی مسلم و در مرحله اثباتی وارد شده باشد یا خیر؟

‌بنابرین‏ می توان گفت شرط تهاتر مسلم بودن دو دین نیست بلکه باید گفت شرط تهاتر وجود واقعی دو دین می‌باشد که هرگاه یکی از آن دو مشکوک و مورد انکار طرف قرار گیرد در حقیقت وقوع تهاتر پیش از احراز قضایی دین مذبور مشکوک است و با احراز آن، تردید در وقوع تهاتر در لحظه ای که دو دین واقعا وجود داشته است بر طرف می‌گردد .

۳-۸- حال بودن دو دین

در برخی از کشورها برای وقوع تهاتر لازم است که دو دین قابل مطالبه باشد ‌بنابرین‏ حال بودن دو دین از شرایط تهاتر است زیرا دین موجل قابل مطالبه نیست امکان اجبار مدیون دین موجل به ایفای آن قبل از سر رسید ممکن نیست و در توجیه ضرورت این شرط گفته شده است که تهاتر به منزله ایفای اجباری دین است و از آنجا که امکان اجبار مدیون دین موجل به ایفای آن قبل از سر رسید وجود ندارد ‌بنابرین‏ اجبار وی از طریق تهاتر نیز ممکن نیست ضرورت حال بودن دو دین متناسب با مبانی اتخاذ شده در قوانین این کشورها نمی باشد.

در حقوق ایران نیز هر چند تهاتر در حکم ایفای دین است اما مطابق با ماده ۲۹۶ ق. م اتحاد زمان تادیه برای وقوع تهاتر کفایت می‌کند ‌بنابرین‏ حال بودن دو دین را نمی توان از شرایط تهاتر قهری در حقوق ایران دانست بلکه بین دو دین موجل که دارای سر رسید واحد هستند نیز تهاتر صورت می‌گیرد با این حال برخی از نویسندگان حقوقی تلاش کردند تهاتر تا حال بودن دو دین را در حقوق ایران از شرایط تهاتر قهری قلمداد کنند. ^[۶۹]

این تفسیر گرچه با اقتباس قانون مدنی فرانسه هماهنگ است ولی با اصول تفسیر مغایرت دارد و خلاف قانون مدنی است زیرا ماده ۲۹۶ قانون مدنی صرفا به اتحاد زمان تادیه دو دین اشاره ‌کرده‌است از سوی دیگر دلیل بر تصری احکام وفای به عهد در تهاتر وجود ندارد درست است که تهاتر در حکم ایفای دین است اما به هر حال همان وفای به عهد نیست در معنای دقیق تر تهاتر تساقط است نه ایفا، مضافا به اینکه تهاتر علاوه بر جنبه ایفایی مفید به معنای تضمین نیز هست.

در حقوق انگلیس هم در تهاتر غیر ورشکستگی گفته شده که حال بودن دین از شرایط تهاتر است زیرا تهاتر پرداخت است و پرداخت دینی که مهلت آن فرا نرسیده امکان ندارد. اما در تهاتر ورشکستگی تهاتر حتی ‌در مورد دیونی که حال نیستند اجرا می شود و این به دلیل جنبه تضمین تهاتر در این سیستم حقوقی است و رویه دادگاه ها انگلیس آن را عملا انجام می‌دهد.

۳-۹- یکی بودن منشا دو دین

مطابق با ماده ۲۹۶ ق. م ( تهاتر فقط ‌در مورد دو دینی حاصل می شود که موضوع آن ها از یک جنس باشد با اتحاد زمان و مکان تادیه ولو با اختلاف سبب ) پس برای وقوع تهاتر لازم نیست که منشا دو دین یکی باشد مانند آنکه منشا دو دین عقد قرض باشد بلکه بین دو دینی که منشا آن ها متفاوت است با شرط اجتماع شرایط تهاتر صورت می‌گیرد.

بری مثال هرگاه شخصی برای ثمن معامله از دیگری طلبکار باشد و در عین حال آن به میزان همان مبلغ به سبب اتلاف مال آن شخص به او بدهکا ر باشد بین این دو دین تهاتر واقع می شود و مختلف بودن سبب دو دین مانع از تهاتر نیست ‌بنابرین‏ بین دو دینی که منشا آن ها دو عقد متفاوت است یا دو دینی که مشا یکی عقد و منشا دیگری ضمان قهری و یا قانون است تهاتر واقع می شود.

اساساً دین اسلام ، دین سهل و آسان است ، یعنی احکام آن ‌بر اساس تسهیل بر بندگان و رعایت طاقت آنان وضع گردیده است و هرگز آدمی را به مشقت های بی جا ، ریاضت های بی مورد و … مبتلا نمی کند ولی در عین حال در برخی موارد چون حفظ بیت المال و اجرای حدود الهی به شدت سرسختی می‌کند و صلابت نشان می‌دهد.

مدارا کردن در اسلام عموماً مبتنی بر بار معنایی واژه و به معنای ملاطفت و نرمی و احتیاط می‌باشد. در حقیقت فلسفه مدارا نزدیک کردن قلوب مؤمنان به یکدیگر است نه فراهم کردن فضای بی قید و شرط برای دشمنان برای انجام فعالیت هایی که می‌تواند پایه های فرهنگی جامعه اسلامی را متزلزل نماید. پس در اسلام مدارا دارای حدو مرز معین می‌باشد. رسول خدا در عین حال که رسول مهربانی و مدارا بود درمواردی هم با قاطعیت رفتار می نمود . در نقطه مقابل آن تساهل گرایی است که به معنای آسان گیری انسان در اموری که هرچند برنادرست بودن آن ها واقف می‌باشد اما صرفاً ‌به این دلیل در آن امور دخالت نمی کند که آن را ناقض حق و اختیار فرد بر انجام امور می‌داند . پس این تساهل و تسامح در فرهنگ اسلامی مردود است .

تساهل و تسامح با توجه به معانی لغوی و اصطلاحی آن مترادف با حلم و بردباری است که در فرهنگ اسلامی نیز بدان سفارش شده است اما تفاوت دیدگاه اسلام با دیدگاه غربیان ‌در مورد این آموزه آن است که اولاً تعیین شرائط و حدود تسامح از نظر اسلام به عهده خداوند متعال است و نه هیچ نیروی دیگری و ثانیاًً مبنای تساهل در اسلام حقانیت است نه ملاک های غربی و نسبیت اخلاقی. آنچه از مدارای اسلامی مدنظر است و در سیره و کلام پیامبر بدان پرداخته شده و پذیرش انفعالی چیزی است که فرد نمی تواند مانع آن شود ولی مورد قبول او نیز نیست ، به شرطی که با مبانی اصولی اسلام منافات نداشته باشد.

جایگاه مدارا در اسلام

مدارا در اسلام جایگاه والایی دارد که به مهم ترین آن ها می پردازیم :

الف) مدارا و ایمان : در پرتو مدارا ، نیروی غلبه بر نفس و خویشتن داری تقویت می شود و از خشونت که سرمایه های ایمان را بر باد می‌دهد اجتناب می‌گردد. امام باقر (ع) می فرماید: “انَّ لکلِّ شیء قفلاً و قفل الایمان الرفق ” هر چیزی را قفلی باشد و قفل ایمان نرمی است (کلینی،۱۳۶۵، ج ۲ ، ص ۱۱۸).

ب ) مدارا و عقل : حضرت محمد (ص) فرمودند : عاقل ترین مردم کسی است که بیشترین مدارا را با مردم می‌کند و خوارترین مردم کسی است که آنان را تحقیر می‌کند (من لا یحضره الفقیه ، ج ۴ ، ص ۳۸۴). حضرت علی (ع) می فرماید : “اعلم انَّ رأس العقل بعد الایمان بالله عزّوجّل مداراه الناس” بدان که رأس عقل بعد از ایمان به خدای عزوجل ، مدارا کردن با مردم می‌باشد

ج ) مدارا و مأموریت انبیاء : مدارا سرلوحه کار پیامبران بوده است پیامبر اسلام (ص) فرموده است ما پیامبران مأموریت داریم با مردم مدارا کنیم ، همان گونه که به انجام فرایض الهی مأموریم (مجلسی،۱۴۰۳ ق، ج ۲ ، ص ۶۹).

اهمیت و ضرورت مدارا

اهمیت مدارا در روایات اسلامی بازتاب بسیار گسترده ای دارد و نکته های دقیقی ‌در مورد آن بیان شده و آثار آن با تعبیرات جالبی تشریح شده است ، از آن جمله پیامبر خدا (ص) فرمودند : اگر نرمی مخلوقی دیدنی بود درمیان آفریده های خدا زیباتر و نیکوتر از آن وجود نداشت (قمی،۱۴۱۴ ق، ج ۱، ص ۵۳۲) و در جایی دیگر می فرماید : « خردمندترین مردم با مداراترین آن ها با مردم است »( من لا یحضره الفقیه ، ج ۴، ص۳۸۵).

اگر بخواهیم از اهمیت مدارا بدانیم سخنان رسول خدا روشنگر این مهم است که « پروردگارم همان گونه که مرا به انجام واجبات فرمان داده ، به مدارا کردن با مردم نیز فرمان داده است (کلینی،۱۳۶۵ ق، جلد ۲، ص ۱۱۷ ).پیامبر اکرم (ص) می فرماید : « مداراه الناس نصف الایمان و الرفق نصف العیش » مدارا با مردم نیمی از ایمان و نرم خویی با آنان نیمی از زندگی است ( کلینی،۱۳۶۵ ق ، ج ۲ ، ص ۱۱۷). بدین ترتیب این دو مقوله رفق و مدارا که معنای هر دو به هم نزدیک است و نمی توان آن ها را از هم جدا کرد در زندگی بسیار کاربرد دارد و با اهمیت است به تعبیر برخی مدارا ، مدارا باعقاید نیست بلکه مدارا با اعتقادورزان است. امام صادق (ع) در اهمیت مدارا به نقل از پیامبر اعظم (ص) فرمودند جبرئیل ،می فرمودند یا محمد (ص) پروردگارت به تو سلام می رساند و می فرماید که با خلق من مدارا کن(کلینی،۱۳۶۵ ق، ج ۲، ص ۱۱۷).

همچنین در برخی روایات آمده است که مدارا باعث می شود که مکافات بد و زندگی تلخ از انسان دور شود و هر آنکس که مدارا کردن در اخلاق و رفتار او را اصلاح نکند مکافات بد او را اصلاح خواهد یعنی مکافات بد گیربانگیر او خواهد شد نظیر:« قال علی(ع) من لم یصلحه حسن المداراه ، اصلحه سوء المکافا۹ »(آمدی،۱۳۶۶ ،ص۲۴۴)‌. حضرت علی (ع) در جملات زیادی این آرامش بخشی در زندگی راحت را که در پرتو مدارا کردن امکان پذیر می شود را یادآوری و با بیان های مختلف تأکید می فرمایند . از جمله اینکه” سلامه الدین و الدنیا فی مداراه الناس” سلامت دین ودنیا در مدارا کردن با مردم است (آمدی،۱۳۶۶،ص۲۴۴).

آنچه در روایات اسلامی جلب توجه می‌کند این است که رفتار مداراجویانه نمونه ای از یک رفتار و عمل خردمندانه و کامل است . گرچه خود مدارا به فرموده حضرت علی (ع) میوه خرد است . ثمره العقل مداراه الناس(آمدی،۱۳۶۶،ص۲۴۴).) لیکن جدای از این خردمندی از لحاظ دینی و عقیدتی نیز کامل ترین رفتار در مواجهه با مردم و بخصوص در مواجهه با مردمی که رفتاری جاهلانه و غیر خردمندان با انسان دارند مدارا کردن است. آنقدر این مسأله پراهمیت است که پیامبر اکرم (ص) مثلث : وَرَع ، مدارا و حلم را موجب اتمام همه اعمال می دانند و می فرماید : هرکس که این سه چیز را نداشته باشد هیچ عملی از او کامل و تمام نیست :پاکدامنی و ورعی که او را از نافرمانی خداوند و معصیت او باز دارد ، خلق و خویی که با آن با مردم مدارا نماید و سوم حلمی که به وسیله آن رفتار جاهلانه فرد نادان را از خود دفع نماید « ثلاثه من لم یکن فیه لم یتمٌ له عمل : ورعٌ یحجره عن معاصی الله عزّوجل و خلق یداریبه الناس و حلم یردّ به جهل الجاهل »‌(کلینی،۱۳۶۵ق).

چنان که می بینیم مفاهیم مرتبط با مدارا و اخلاق مداراگونه تا چه حد در یاری کردن انسان مومن و مساعدت و آرامبخشی او می‌توانند مؤثر و نقش آفرین باشند و به عبارتی دیگر تا چه حد می توان از تنش ها و آسیب ها در امان بود. آنچنان مسأله مدارا پر اهمیت است که پیامبر اکرم (ص) می فرماید :” و من اعطی حظه من الرفق فقد اعطی حظه من خیر الدنیا و الاخره و من حرم حظه من الرفق فقد حرم حظه من خیرالدنیا و الاخره ” به هرکس بهره ای از رفق عنایت شود خیر دنیا و آخرت نصیبش می شود و اگر محروم از رفق باشد محروم از خیر دنیا و آخرت خواهد بود (دلشاد ، ۱۳۵۲).