تبصره- هرگاه دادگاه از مجموع ادله و شواهد قصد اخلال گسترده در نظم عمومی، ایجاد ناامنی، ایراد خسارت عمده و یا اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع و یا علم به مؤثر بودن اقدامات انجام شده را احراز نکند و جرم ارتکابی مشمول مجازات قانونی دیگری نباشد، با توجه به میزان نتایج زیان­بار جرم، مرتکب به حبس تعزیری درجه پنج یا شش محکوم می‌شود.

گفتار دوم:راهکارهای پیشگیری از فساد اقتصادی

فساد اقتصادی دارای عواملی است که در دو گفتار عوامل فردی و عوامل محیطی به بررسی آن‌ ها خواهیم پرداخت. در عوامل فردی به بررسی عامل زیستی و عامل روانی و در عوامل محیطی به بررسی محیط اقتصادی و محیط فرهنگی خواهیم پرداخت.

الف- عوامل فردی

این عوامل را به عامل زیستی و روانی تقسیم می‌کنیم و هر یک را جداگانه بیان می‌کنیم.

۱-عوامل زیستی

عوامل زیستی یعنی نقش و تأثیر سن، جنس، نژاد، رنگ، یا به عبارت دیگر ژن یا نقش عواملی که در فیزیولوژی ساختمان بدن تأثیر گذارند در ارتکاب جرم.

۲-عامل روانی

یکی دیگر از علل ارتکاب فساد اقتصادی عامل روانی است. مشمولان این عامل، از نظر اجتماعی و روانی افراد محترم جامعه هستند، در جامعه حل شده‌اند، توانایی سازگاری‌شان بالا و تمایلات مجرمانه­شان زیاد است. می‌توانند خوب مرتکب جرم شوند، رقم سیاه بزهکاری این دسته از افراد، بسیار زیاد است.

می‌توان گفت که بزهکار اجتماعی خود محور است و معیار خوب و بد خود او است و زمانی که در موقعیت مدیر شرکت قرار می‌گیرد، همه چیز را حل و فصل می‌کند، منافع خود را بر منافع جامعه‌ترجیح می‌دهد و در چنین شرایطی موانع وجدانی درونی و اخلاقی در او کارساز نیست و اموال شرکت را اموال خود می‌داند. ( نجفی ابرندآبادی، ۱۳۸۴، ص ۱۴۸)

عامل روانی و اجتماعی مفسد می‌تواند پیامدهای مثبت یا منفی داشته باشد پیامدهای منفی را می‌توان چنین برشمرد:

الف- باعث اتلاف منابع می‌شود؛

ب- فساد مانع رشد رقابت و موجب خنثی شدن تلاش‌ها در جهت کاهش فقر و تبعیض اجتماعی می­ شود؛

ج- چنین افرادی مرتکب فساد می‌شوند و با تضعیف انگیزه ها، موجب زیان‌های اجتماعی و یا تضعیف نهادهای موجود و بالاخره زیان اقتصادی می‌شود؛

د- فساد از میزان اثربخشی و مشروعیت دولت‌ها می‌کاهد، امنیت و ثبات جوامع را به خطر می‌اندازد و ارزش‌های دموکراسی و اخلاقیات جامعه را مخدوش می‌سازد؛

ذ- فساد به افزایش هزینه معاملات و کاهش امکان، پیش‌بینی اقتصادی منجر می‌شود و مانع توسعه پایدار است؛

ر- فساد منجر به هدر رفتن سرمایه‌گذاری‌های انجام شده روی منابع انسانی، کم رنگ شدن فضائل اخلاقی و ایجاد ارزش‌های منفی در سازمان می‌شود؛

ز- فساد موجب تضعیف اعتقاد مردم به توانایی و اراده سیاسی دولت برای جلوگیری از زیاده‌طلبی‌ها و نیز باعث قطع امید مردم به آینده‌ای بهتر می‌شود. ( عباس زادگان، پیشین، ص۲۴)

ب- عوامل محیطی

در کشور ما دولت نه تنها به عنوان کارفرما، بلکه به عنوان تنظیم کننده امور تولیدی و توزیعی بزرگ با تمام ابعاد زندگی مردم، ارتباط دارد و به دلیل فقدان بخش خصوصی، دامنه فعالیت‌های دولت روز به روز افزایش می‌یابد. این امر علاوه بر محدودیت‌هایی که از جانب دولت در زمینه‌های مختلف برای تنظیم امور اقتصادی و اجتماعی ایجاد می‌شود، زمینه‌ساز فساد است.

۱-محیط اقتصادی

فرار سرمایه و گسترش قلمرو اقتصاد زیرزمینی و اتلاف منابع، مانع رشد رقابت و افزایش هزینه معاملات رسمی ‌و ناامنی اقتصادی خواهد بود. (عباس زادگان، پیشین، ص۲۴) اگر بخواهیم خطرپذیری کاهش پیدا کند و سرمایه‌گذار در داخل کشور سرمایه‌گذاری کند و قلمرو اقتصاد زیرزمینی کاهش پیدا کند، منابع مالی دولت در مسیر درست هدایت و نظارت قرار گیرد، اقتصاد و بازرگانی رشد داشته باشد و هزینه های دولتی کاهش پیدا کند لزوماًً، باید تصدی‌گری دولت را کاهش دهیم؛ دولت از حالت سرمایه‌گذاری و بازرگانی خارج شود و نقش خود را در سیاست‌گذاری کلان و نظارت ایفا کند. رقابت­پذیری به وجود آید و در بین تجّار و بازرگانان تحول اقتصادی سالم ایجاد شود. نظارت موازی حذف شود دخالت دولت محو گردد و هر کس بتوانند مالکیت مشروع و قانونی در فضای سالم به وجود آورد. باید محیط اقتصادی ضابطه‌مند و رقابت‌پذیر ایجاد نمایم.

۲-محیط فرهنگی

یکی دیگر از علل وقوع بزه اقتصادی، محیط فرهنگی است که در تکوین و شکل‌گیری شخصیت انسان و همچنین تصمیم‌گیری‌های وی در رابطه با مسائل مختلف اعم از این که منفی باشد یا مثبت، فرهنگ و شرایط حاکم بر فرد است و این عامل می‌تواند زمینه‌ساز فساد باشد. اگر فرهنگ سازمانی مبتنی بر کسب درآمد نامشروع باشد در این جامعه افراد بدون توجه به حقوق دیگران و رعایت همنوعان خود مرتکب فساد خواهند شد.

کاهش سطح وجدان کاری در جامعه می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. ناآگاهی یا آگاهی کم مردم از حدود و وظایف و فعالیت دستگاه‌ها و حقوق و تکالیف خود، غلبه پیدا کردن فرهنگ قانون گریزی و به سخره گرفتن قانونمندی و قانونمداری، گسترش فرهنگ تجمل‌گرایی، شیوع فرهنگ فزون‌طلبی، رفاه و آسایش بیش از حد استحقاق ( همدمی خطبه‌سرا، پیشین، ص۱۹۳) از عوامل فرهنگ‌سازمانی خواهد بود که زمینه بروز و ظهور جرم‌اند.

فرهنگ‌های مختلف در جوامع مختلف، به ویژه ایران، در سازمان‌ها متفاوت بوده و برداشت و هنجارهای یکسانی ‌در مورد اقدامات فسادآمیز وجود ندارد. برای مثال، هدیه دادن به صورت مختلف در کشور ما به یک کارمند قبیح و ناصواب بوده و دریافت‌کننده هدیه به اتهام رشوه، توسط قانون تحت تعقیب قرار خواهد گرفت و به فساد او رسیدگی می‌شود. اما هدیه دادن در فرهنگ تایلند بسیار مرسوم است. این هدایا قسمتی از ارتباطات از نوع موکل- مشتری میان فرمانروا و فرمانبردار است و هدایای کوچک نشانه سپاسگزاری و موارد بزرگ را رشوه‌های غیرقانونی تلقی می‌کردند.» ( ربیعی، پیشین، ص۹۲)

فقدان وجدان کاری، انضباط اجتماعی و عدم توجه به مبانی ارزشی جامعه، ناآگاهی یا آگاهی کم افراد از حدود وظائف و فعالیت‌های دستگاه‌های گوناگون؛ نظام تأمین اجتماعی ناکارآمد به ویژه برای حمایت از کارکنان دولت، از عوامل دیگر فرهنگی سازمان برای بروز فساد اداری یا اقتصادی خواهد بود. (عباس زادگان، پیشین ، ص۲۳)

الف۱- روش‌های پیشگیری از فساد اقتصادی

بند ۵ اصل ۱۵۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ‌ایران مقرر می‌دارد که اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین به عهده دستگاه قضایی است. بر اساس این اصل بند ۴ ماده ۱۳۰ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ‌ایران اعلام می‌کند که قوه قضاییه باید تمهید و سازوکار لازم برای پیشگیری از وقوع جرم به عمل آورد. در بند ۸ از ماده ۴ قانون تشکیل نیروی انتظامی‌، قانون تأسیس وزارت اطلاعات مصوب ۱۳۶۲، قانون تشدید مبارزه با موادمخدر مصوب ۱۳۷۶ و قانون تأسیس سازمان بهزیستی، به پیشگیری از وقوع جرم و شناسایی آسیب‌ها توجه شده، اما در عمل اقدام خاصی صورت نگرفته است.

ب- پیشگیری اجتماعی از فساد اقتصادی

۱-پیشگیری در فرمان مقام معظم رهبری

کوپر^[۶۷](۲۰۰۰) نیز در نتیجه ی تحقیقات خود بیان می‌کند که فن آوری های اطلاعاتی می‌توانند با ایجاد ساختارهای نوین و وظایف سازمانی جدید به مسئولیت های جدید خود پاسخ گفته و با توجه به اثراتی که از ابعاد اجتماعی و میزان هزینه های احتمالی دارند تصمیم گیری نمایند.

۲-۵-۱-۲- بانکداری الکترونیک

راوی، کار و ساگار^[۶۸] (۲۰۰۷) در مطالعه ای، با بهره گرفتن از مبانی و ادبیات پژوهش در زمینه پذیرش و با بهره گیری از نظریه های مدل پذیرش فناوری، به تبیین رفتار مصرف کنندگان و رتبه بندی عوامل مؤثر در پذیرش بانکداری الکترونیکی از سوی مشتریان بانکی در هند پرداختند. ‌بر اساس یافته های این پژوهش، رتبه بندی عوامل مؤثر بر پذیرش بانکداری الکترونیکی به ترتیب عبارتند از: قصد استفاده از بانکداری الکترونیکی، باور مشتری، هنجارهای ذهنی، اعتماد به بانک، میل به استفاده، سودمندی منفعت، امنیت و سهولت استفاده می‌باشد.

پیکاراینن ^[۶۹]و همکارانش(۲۰۰۴)، با هدف شناسایی عواملی که بر قصد استفاده مشتریان از خدمات بانکداری الکترونیکی تأثیر دارند، به انجام پژوهشی با عنوان “شناسایی عوامل تأثیرگذار بر پذیرش بانکداری الکترونیکی توسط مشتریان، تعمیم مدل پذیرش تکنولوژی^[۷۰]” پرداختند. ‌به این منظور، آن ها با بررسی ادبیات موضوع و انجام مصاحبه هایی با مدیران بانک ها در فنلاند، چند عامل را شناسایی کردند. نتایج حاصل حکایت از این داشت که سودمندی درک شده ی خدمات بانکداری الکترونیک از سوی مشتریان و اطلاعات ارائه شده ‌در مورد خدمات بانکداری الکترونیکی، بر قصد استفاده مشتریان از این

1. 1. ۱٫ Drucker,2002 ↑

1. 1. ۲٫ Liton,2005 ↑

1. 1. ۳٫ Yiu,etal,2007 ↑

1. 1. ۱٫ Grauer,2002 ↑

1. 1. ۲٫ Duff,2001 ↑

1. 1. ۱٫ NASA John ,2001 ↑

1. 1. ۲٫ Turban, E. and Wetherbe ,J. 2004 ↑

1. 1. ۳٫ Tansey and et al,2003 ↑

1. 1. ۴٫ Travica, Cronin ,1995 ↑

1. 1. ۱٫ Communications ↑

1. 1. ۲٫ Computing ↑

1. 1. ۳٫ Scott Morton,1991 ↑

1. 1. ۴٫ Tangible ↑

1. 1. ۵٫ In tangible ↑

1. 1. ۶٫ Ward and Peppard,2002 ↑

1. 1. ۷٫ Sharma and Jain,2003 ↑

1. 1. ۱٫ Sheng,2004 ↑

1. 1. ۱٫ Dubrain , 2004 ↑

1. 1. ۱٫ Kearsly and lynch,1994 ↑

1. 1. ۱٫ Wendy and et al, 2005 ↑

1. 1. ۱٫ Daniela and et al,2004 ↑

1. 1. ۲٫ Ibrahimi, 2002 ↑

1. 1. ۳٫ Nexhmi,2004 ↑

1. 1. ۴٫ Sloan ,2000۵٫Liao&Cheung,2000 ↑

1. 1. ۱٫ Dandapani, 2008 ↑

1. 1. ۲٫ Blount and etal,2005 ↑

1. 1. ۱٫ Main Frame ↑

1. 1. ۲٫ Batch ↑

1. 1. ۱٫ Automated Teller Machine ↑

1. 1. ۲٫ Retail Banking ↑

1. 1. ۱٫Automated Teller Machine ↑

1. 1. ۲٫Electronic Funds Transfer Point of Sale ↑

1. 1. ۳٫Telpohone or ScreenphoneBankihg ↑

1. 1. ۱, Crosby,2004 ↑

1. 1. ۱٫ Simon & Victor,1994 ↑

1. 1. ۲٫ voice response ↑

1. 1. ۳٫voice recognition ↑

1. 1. ۴٫programmable telephone ↑

1. 1. ۱٫ Furst,2000 ↑

1. 1. ۲٫ Modem ↑

1. 1. ۱٫ SWIFT ↑

1. 1. ۱٫ Giannakoudi,1999 ↑

1. 1. ۱٫ UNCTAD,2001 ↑

1. 1. ۱٫ Ho,et al ,2003 ↑

1. 1. ۲٫ Yiu,et al,2007 ↑

1. 1. ۳٫ Yousafzai,et al,2003 ↑

1. 1. ۴٫ Tanna, et al,2005 ↑

1. 1. ۵٫ Guerrero, et al,2007 ↑

1. 1. ۱٫ Crede,1996 ↑

1. 1. ۲٫ Shrestha,2000 ↑

1. 1. ۳٫ Giannakoudi,1999 ↑

1. 1. ۱٫ Weir and et al,2007 ↑

1. 1. ۲٫ Nath, Schrick,and Parzinger,2001 ↑

1. 1. ۱٫ Aladwani ↑

1. 1. ۲٫ Lustsik,2003 ↑

1. 1. ۱٫ Gurau,2002 ↑

1. 1. ۱٫ Margherita Pagani ↑

1. 1. ۲٫ Arasli, Mehtap, Turan ↑

1. 1. ۱٫ Frissen ↑

1. 1. ۲٫ Zhu,Kraemer ↑

1. 1. ۳٫Agility ↑

1. 1. ۳٫ Cooper ↑

1. 1. ۴٫ Jorgenson , Stiroh ↑

1. 1. ۱٫ Parham ↑

1. 1. ۱٫ Harchaoui ↑

1. 1. ۲٫sibly ↑

1. 1. ۱٫cooper ↑

1. 1. ۲٫ Ravi, Carr and Sagar ↑

1. 1. ۳٫ Pikkarainen ↑

به رغم شاین لنگرگاه های مسیر ترقی ترکیبی از نیازها و انگیزه های اساسی افراد می‌باشد که نه تنها بر انتخاب شغل اثر می‌گذارد بلکه همچنین بر تصمیمات جا به جایی از سازمانی به سازمان دیگر تأثیر دارد. آنچه را افراد در زندگی جویای آن می‌باشند را شکل می‌دهد و دید آن ها درباره آینده و ارزیابی های کلی آن ها درباره ی اهداف کوتاه مدت و بلند مدت را تصویر می نمایند.

وی معتقد است که سازمان از طریق به وجود آوردن فرصت هایی که با لنگرگاه های مسیر ترقی افراد سازگار هستند، سود زیاد می‌برند. ‌بنابرین‏ بر طبق مفهوم لنگرگاه های مسیر ترقی سازمان ها باید بیاموزند که درباره ی انواع مختلف مشارکت افراد به طور وسیع تری فکر می‌کنند. این به معنای ایجاد سیستم های گوناگون پاداش و مسیرهای ترقی گوناگون است که پرورش کامل افراد مختلف را امکان پذیر خواهد ساخت( کیانی راد، ۱۳۸۷).


یکی از پژوهشگران شش نوع اساسی شخصیت را که هر یک ویژه ی یک محیط کاری است از هم متمایز ساخته است. در یک وضعیت سازگار، گرایش اصلی شخصیت افراد با تقاضاها و انتظارات مورد نیاز برای موفقیت در سبک محیط کاری خاص هم خوانی دارد . این پژوهشگر بر این باور است که انواع شش گانه ی شخصیت، پیشگویی کننده های خوبی برای تعیین آرزو و نوع انتخاب لنگرهای کارراهه شغلی به شمار می‌آیند. پژوهش‌های تجربی نیز حکایت از آن دارد که میان گرایش به شخصیت و انتخاب لنگرهای کارراهه ی شغلی همبستگی وجود دارد (هایلند و ماچینسکی ،۱۹۹۱). بخاطر اینکه افراد در سازمان های اداری شخصیت های متفاوتی هستند. ‌بنابرین‏، دارای لنگرهای کارراهه ی شغلی متفاوتی خواهند بود.

شاین لنگرهای شغلی را برای شخص عبارت از خود پنداره او می‌داند که از سه مقوله شده است:

۱- استعداد توانایی‌های ادراک خود؛

۲- احساس تکامل یافته نسبت به انگیزه ها نیازها؛

۳- ارزش های اساسی مهم که مربوط به مسیر شغلی می‌شوند (عباسپور،۱۳۸۸). دو مورد اول مربوط به تجارب واقعی در محیط کاری است؛ در حالی که مورد سوم از واکنش های فردی به هنجارها و اصول و ارزش هایی است که در وضیت های کاری و اجتماعی متفاوت با آن مواجه می‌شویم (دانگزیگر و والنسی،۲۰۰۵).

۲-۲-۶- تحقیقات در زمینه ابعاد درونی و بیرونی کارراهه

علی رغم اجماع میان محققان که کارراهه دارای این دو بعد می‌باشد، بیش از هفتاد و پنج درصد از مقالات مرتبط به کارراهه منتشر شده در مجلات مهم، بر جنبه‌های خارجی کارراهه متمرکز است و از تحقیق در بعد درونی غفلت شده است (هال، ۲۰۰۲، ۲۶).

سولیوان (۱۹۹۹) نیز بیان می‌کند که اگرچه تلاش های زیادی جهت عملیاتی کردن و سنجش انبوهی از متغیرهای مرتبط به کارراهه انجام شده است اما بیشتر تحقیقات بر بعد کارراهه عینی تمرکز داشته است و تحقیقات اندکی کارراهه ذهنی را مدنظر قرار دادند. به ندرت تحقیقی به مطالعه هر دو جنبه به عنوان اجزاء منسجم یک کارراهه توجه ‌کرده‌است (آرتور و همکاران، ۲۰۰۵).

در برخی موارد کارراهه شغلی دلالت بر یک حرفه یا شغل داشته و مستلزم سطح بالایی از تربیت و آموزش بوده است. در موارد دیگر اصطلاح کارراهه شغلی به هر تعهد بلند مدتی که همراه با سرمایه گذاری روانشناختی وسیع در یک حرفه یا یک سازمان دارد، اشاره می‌کند. شاین کلمه کارراهه شغلی را دارای معنای درونی و بیرونی می‌داند. به زعم ایشان کارراهه شغلی درونی شامل احساس درونی است که فرد نسبت به زندگی کاری خود معمول می‌دارد. این مفهوم به توالی نقش های زندگی که یک فرد برای پیشرفت خود از طریق یک یا چند کارراهه شغلی بیرونی در رؤیا و خیال خود می پروراند، اشاره می‌کند. از نقطه نظر بیرونی کارراهه شغلی به توالی نقش های رسمی که با یک حرفه معین پیوند می‌خورد، اشاره دارد. مراحل و نقش های اجتماعی به وسیله خط مشیءهای سازمانی و مفاهیم اجتماعی که از یک فرد می توان در ساختار شغلی انتظار داشت، تعریف می شود (تیمونس^[۴] و دیگران، ۲۰۰۵).

بسیاری از افراد تصمیم‌های شغلی خود را از طریق مشاهده دنیای اطراف و تلاش برای تطابق خودشان با این دنیا اتخاذ می‌کنند. این امر مخالف کاری است که واقعاً باید انجام شود. بهترین مسیر شغلی فرایندی است که از درون آغاز می‌شود (یک نوع تکامل خودآگاهی). شما می‌بایست از مهارت ها، استعدادها، توانایی‌ها، امکانات و ویژگی‌های منحصر بفردتان آگاه شوید چون این خودآگاهی چرخه‌ای است که فرد را به سمت یک شغل رضایت‌بخش هدایت می‌کند (عباس پور، ۱۳۸۷).

۲-۲-۷- تئوری ارکان درونی کارراهه (مسیر شغلی) شاین

شاین (۱۹۷۸) با بهره گرفتن از مصاحبه های عمیق جهت بررسی تاریخچه شغلی و دلایل تصمیمات کارراهه، مفهوم ارکان کارراهه را به عنوان روش بررسی الگوی دلایل تصمیمات پیشرفت کارراهه مطرح کرد. با اینکه جامعه پژوهش وی، مدیران بودند اما در حال حاضر تئوری ارکان کارراهه به طور وسیعی در تمام سطوح کارکنان بکارگرفته می شود. رکن کارراهه تصویری از خود و ارزیابی خود با توجه به توانایی ها، استعدادها، شایستگی ها، نگرش ها، عواطف، انگیزه ها، نیازها و بلندپروازی ها است. در این نگرش از کارراهه، فرد رکن کارراهه اش را با مشاهده خود و همچنین بازخورد خارجی رفتار در موقعیت های واقعی شغل کشف می‌کند. رکن کارراهه به درک فرد از استعدادها، ارزش ها و انگیزه های خود اشاره دارد که تصمیمات کارراهه اش را شکل می‌دهد (ارداگموس، ۲۰۰۴، ۱۵۶).

شاین (۱۹۷۸)رکن کارراهه را اینگونه تعریف می‌کند:یک رکن، الگوی ادراک استعدادها، انگیزه ها و ارزش های خود است که کارراهه فرد را هدایت، محدود و منسجم می‌کند. مفهوم خود سه جزء دارد که با یکدیگر رکن کارراهه را می‌سازند.

درک فرد از استعدادها و توانایی‌های خود (بر مبنای موفقیت های واقعی در مجموعه های کاری مختلف).

ادراک فرد از انگیزه ها و نیازهای خود (بر مبنای فرصت هایی برای آزمودن و شناخت خود در موقعیت های واقعی و بازخورد از دیگران).

ادراک از نگرش ها و ارزش های خود (بر مبنای مواجهه واقعی بین خود و هنجارها و ارزش های سازمان و مجموعه های کاری) (چمپوکم و در^[۵] ، ۲۰۰۴، ۴۰۸).

ت ـ ورزش:

آثار ورزش در سلامت و پیش گیری از بیماری ها و انحرافات و پر کردن اوقات فراغت، بر کسی پوشیده نیست. تحقیقات ثابت کرده ورزش علاوه بر سلامتی، باعث می شود افراد خلقشان بهبود پیدا کند و از زندگی بیشتر لذت ببرنند.(آرگاپل ۱۳۸۳؛ پناهی ۱۳۸۸)

ث ـ دید و بازید و صله رحم :

یکی از تاثیر گذار ترین و با اهمیت ترین عوامل مؤثر بر بهداشت روان، نشاط درونی و شادکامی انسان ها، دید و بازید و انجام صله رحم است. از طریق معاشرت و رفت آمد فرد احساس امنیت و آرامش بیشتری را خواهد داشت. زیرا احساس تنهایی و رهایی ندارد و در جمع احساس پویایی و ارزش بیشتری را خواهد داشت .

هم چنین افراد در زمان حزن و اندوه نیازمند دریافت حمایت از دیگران هستند. رفع مشکل، داشتن گوش شنوا و دریافت حمایت مالی، روانی و عاطفی از جمله مزایای رفت و آمد است علاوه بر آن با پر کردن اوقات فراغت و تنهایی از طریق مهمانی رفتن و میزبانی عزیزان نشاط روانی و اوقات فراغت خوبی را خواهد داشت.

۲-۴-چند رسانه های آموزشی :
درمورد چند رسانه های آموزشی تعریف های گوناگون ارائه شده است. دراینجا به برخی از تعریف اشاره می‌گردد.

– اصطلاح چند رسانه ای بر کاربرد رسانه های گوناگون برای انتقال اطلاعات دارد (عطاران ۱۳۸۲).

– چند رسانه ای نوعی فناوری است که ترکیب دو یا چند رسانه مانند متن،صدا، صوت، گرافیک،ویدئو تمام متحرک، ویدئویی آهسته( انیمیشن ) را بریک برنامه کاربردی کامپیوتری آسان می‌سازد(اینترنت ) .

– واژه چند رسانه ای به گرد آوری انواع مختلفی از تکنولوژی های دیداری و شنیداری با هدف ارتباط برمی گردد ،انواع مختلف چند رسانه ای شامل متن ،صوت ،گرافیک ها ،انیمیشن و انواع شبیه سازی ها می‌باشد.

– واژه چند رسانه ای به استفاده از چندین رسانه شامل متن ،گرافیک ها ،صدا ،تصاویر ثابت ویدئویی برمی گردد.

– هر ترکیبی از متن ،گرافیک ،صدا ،انیمیشن و تصاویرویدئویی که از طریق کامپیوتر یا سایر تجهیزات الکترونیکی در اختیار کاربر قرار می‌گیرد چند رسانه ای نامیده می شود. مایر (۲۰۰۱ ) در کتاب یادگیری چند رسانه ای ،چند رسانه ای رااینگونه تعریف می‌کند. من چند رسانه ای ها را به مثابه ارائه مطلب با بهره گرفتن از کلمات و تصاویر تعریف می کنم منظور من از کلمات ارائه مطالب به شکل کلامی ولفظی نظیر متون چاپ شده ‌و متون گفتاری(مانند صدای گوینده در یک برنامه آموزشی چندرسا نه ای ) می‌باشد ومنظور من از تصاویر ارائه مطالب به شکل تصویری نظیر گرافیک های آماری شامل اشکال مختلف ،نمودارها ،عکس ها و نقشه ها و یا استفاده ازگرافیک های پویا شامل انیمیشن و ویدئومی باشد. عناصر سیستم های چند رسانه ای در سیستم های چند رسانه ای اغلب پنج عنصربکارگرفته می شود ،که درزیربه اختصارتوضیح داده می شود.

متن: در تکنولوژی چندرسانه ای ،نوشتار می‌تواند با سایررسانه ها ترکیب شده ‌و مجموعه موفق ونیرومندی برای انتقال اطلاعات به وجود بیاورد،همچنین می توان گفت ،دریک پروژه چندرسانه ای از متن برای عنوان ،منوها ،پیمایش وبیان محتویات پروژه استفاده می شود.به طور کلی متن ساده ترین عنصریک محصول چند رسانه ای است.صدا ،تصویر، انیمیشن ،و ویدئو همه قبل از اینکه درمحصول چند رسانه ای مورد استفاده شوند نیاز به پردازش دارند ،اما درمتن به سادگی توسط صفحه کلید تایپ و وارد رایانه شود ویا حتی مستقیماً از روی صفحات کتاب، دیجیتایز گردد.متن فضایی بسیار کمتر از سایر رسانه ها اشغال می‌کند.

صوت:‌در مورد اهمیت به کارگیری عنصر صوت در سیستم چندرسانه ای می توان گفت ،صوت در تکمیل اثر گذاری تصاویر ،فیلم های ویدئویی وانیمیشن های کامپیوتری ،روی بیننده نقش مهم را ایفا می‌کند. تصویر پیام های بسیاری را به مخاطب منتقل می‌کند ،امادراین انتقال ،کمبود یک عنصرکاملا مشخص و روشن است و آن عنصرصدا است. درصورت صرفنظرکردن ازصوت آنچه که ارائه می شود مانند فیلم های صامت خواهند بود

تصاویر گرافیکی : در توضیح تصاویرگرافیکی ،تصاویرگرافیکی به دو صورت، تصاویر بیت نگاشتی و تصاویر شی-گرا وجود دارند.تصاویر نگاشتی در برگیرنده نقاط خیلی کوچکی بنام پیکسل که ‌بر اساس ماتریس ازخطوط نازک غیرچاپی تنظیم شده است. فایل های تصویری شی –گرا(که تصویربرداری نیز نامیده می‌شوند )با تصاویربیت نگاشتی متفاوت هستند ،بخاطر اینکه آن ها ترکیبی ازاشکال هندسی هستند که می توان آن ها را انتخاب کرد ،لایه بندی کرد و حتی دستکاری کرد.

انیمیشن(پویانمایی) : انیمیشن از ‌نظر هدف با تصاویر ویدئو یی متفاوت اند .آن ها از تصاویر واقعی استفاده نمی کنند. با وجود این انیمیشن ها ابزاری برای تقویت تصاویر ثابت بسیار نیرومندند؛انتقال ها و پویا نمایی ها ،یکی از آسان ترین راه های برای بالا بردن نشاط و شادی در جریان ارائه آموزش به شکل چندرسانه ای می‌باشد.

تصاویر ویدئویی : با اجرای کلیپ های ویدئویی خوب می توان نمایش های زیبایی در پروژه چندرسانه ای ایجاد نمود،مسلماًً صوت وتصویر بیش ‌از متن تاثیر ‌گذار خواهد بود،پیش ‌از بکارگیری ویدئو در پروژه ابتدا باید بررسی شود که آیا نیاز به فیلم برداری جدید است یا ویدئوکلیپ های از پیش آماده در دسترس می‌باشد ،منابع بسیاری برای فیلم ها وکلیپ های ویدئویی وجود دارد و برای استفاده از این منابع می توان به آرشیوهای نگهداری فیلم مراجعه کرد. تولید تصاویر ویدئویی آسان نیست اگر قراراست تصاویر ویدئویی درسطح گسترده ای استفاده یا پخش شوند ،منابع زیادی مورد ‌نیاز است.تصاویر ویدئویی که برای نمایش در رایانه ها تولید می شوندتاحدودی متفاوتندو وضوح پایینی دارند.

۲-۴-۱-کاربرد چند رسانه ای ها در آموزش:

درگذشته چندرسانه ای به استفاده همزمان وهماهنگ ،چند رسانه نظیراسلاید ،فیلم ،نوار کاست و …اطلاق می شد ما امروزه کامپیوتر ها این رسانه ها و چیزها دیگر مثل گرافیک – صدا –متن – تصویر و … را هماهنگ و منسجم کرده‌اند و تعامل و کنترل به وسیله یادگیرنده امکان پذیر ساخته اند.

توانایی واکنش متقابل استفاده کنندگان با یک برنامه چند رسانه ای شاید بی نظیر ترین ویژگی آن باشد ویژگی که توانش دگرگون ساختن بنیادی روش یادگیری دانش آموزان را دارا است. چندرسانه ای های تعاملی به دانش آموزان اجازه می‌دهند تا مسیر یادگیری خود را تعریف کننداز فعالیت های مشق و تمرین و تجارب یادگیری بهره مند شوند ،بازخورد فوری دریافت دارند. برنامه های چند رسانه ای همچنین به درگیر ساختن و مبارزه طلبیدن دانش آموزان گرایش دارند و لذا آنان را به تفکر خلاق و مستقل تشویق می نمایند. عطاران(۱۳۸۱) درکتاب جهانی شدن فناوری اطلاعات وتعلیم و تربیت،درمورد کاربرد چندرسانه ای ها در گذشته و درعصر حاضر می نویسد درگذشته چندرسانه ای عبارت بود از کاربرد چندرسانه مانند عکس ،کاست ،نوار،اسلاید ،فیلم و … به صورت همزمان وبا رویه واحد ،اما درعصرحاضر کامپیوتر رسانه های مذکور و دیگر قالب های اطلاعاتی مانند ویدئو ،گرافیک ،متن و… ‌را بصورت تعاملی و قابل دستکاری برای یادگیری درکنارهم قرارمی دهد.

۲-۴-۲-نظریه های یادگیری و مواد آموزشی چندرسانه ای :

دو عامل ابراز وجود و بهزیستی نیز از عوامل مهم تأثیر گذار بر پیشرفت تحصیلی می‌باشند. دلوتی^[۲۹](۱۹۸۱؛نقل از نیسی و شهنی ییلاق، ۱۳۸۰؛هالاست^[۳۰]،بلاک^[۳۱] و هرسن^[۳۲]، ۱۹۸۴؛ برنستن^[۳۳]،بلاک و هرسن، ۱۹۹۷؛ نقل از بهرامی، ۱۳۷۵) در پژوهشی که در ارتباط با آموزش ابراز وجود بر روی دانش آموزان انجام دادند، ‌به این نتیجه رسیدند که دانش آموزانی که آموزش ابراز وجود دریافت کرده بودند، پیشرفت تحصیلی بهتری نشان دادند و محبوبیت آن ها نیز افزایش یافت (نقل از نیسی و شهنی ییلاق، ۱۳۸۰).

اسکات و شانن و کارولین(۲۰۰۴) در رابطه با «تأثیر شادکامی بر پیشرفت تحصیلی»، ‌به این نتیجه رسیدند که دانش آموزانی که احساس بهزیستی مثبت و رضامندی از زندگی دارند، بیشتر با تکالیف درگیر می‌شوند و بهتر تکالیف درسی خود را انجام می‌دهند.

۲-۲- معیارهای پیشرفت تحصیلی

– آزمون‌های معلم ساخته در مقابل آزمون‌های تجاری : آزمون‌های معلم ساخته به وسیله یک آموزگار و برای استفاده در کلاس او ایجاد می‌شود : مانند، امتحانات و پرسش‌ها. آزمون‌های تجاری معمولاً به وسیله گروهی از متخصصان برای استفاده در سطح گسترده ای از کلاس‌ها تهیه می‌شوند.

– آزمون‌های پیشرفت در مقابل آزمون‌های توانایی : آزمون‌های پیشرفت هدفشان اندازه گیری دانش ویژه ای است که از خلال یادگیری کسب شده است. در نقطه مقابل، هدف بعضی آزمون‌ها، سنجش استعداد ذاتی دانش آموز در بعضی حوزه ها مثل هوش است ؛ این گروه آزمون‌های توانایی استعداد هستند.

– آزمون‌های معیار گرا در مقابل هنجارگرا : آزمون‌های معیارگرا به گونه ای تنظیم شده اند که اگر نمره فرد به ارزش یک معیار برسد، آن را می‌گذراند. در مقابل، آزمون‌های هنجار گرا بر این اصل مبتنی‌اند که یک فرد در ارتباط با یک گروه بزرگ که در معرض آزمون قرار گرفته، در کجا واقع شده است.

– آزمون‌های پایانی در مقابل تشخیصی – تکوینی : آزمون‌ها می‌توانند برای توصیف یادگیری که در دانش آموز رخ داده است مورد استفاده قرار گیرند ؛ ‌به این نوع آزمون، آزمون پایانی گفته می‌شود. در مقابل آزمون‌ها می‌توانند در توصیف ویژگی‌هایی که در یک دانش آموز ایجاد شده استفاده شوند، به گونه ای که یک معلم بتواند یک محیط آموزشی مناسب را طراحی کند، این نوع آزمون، آزمون تکوینی نامیده می‌شود. آزمون تکوینی در طول یا قبل از آموزش اتفاق می‌ا‌فتد، در حالی که آزمون پایانی بیشتر یک ارزشیابی صوری در پایان آزمون است (مایر، ۱۹۸۶؛ ترجمه فراهانی ۱۳۷۶).

به نظر می‌رسد که پذیرش یک مقیاس چند بعدی از پیشرفت تحصیلی به جای مقیاسی یک بعدی از پیشرفت تحصیلی مفید تر است. این بدین دلیل است که میانگین نمرات کلاسی برای هر مجموعه از دوره های تحصیلی، پیش‌بینی کننده بهتری از پیشرفت تحصیلی می‌باشد تا ترکیب مجموعه‌ای از دروس متفاوت در یک مقیاس واحد. به هر حال، می‌توان مقیاس‌های پیشرفت یک فرد را در یک حیطه خاص مانند ریاضیات، علوم، تاریخ، ادبیات و غیره تحت عنوان «معدل کلاسی ویژه» طبقه‌بندی کرد. در حالی که مقیاس‌های «معدل کلاسی عمومی» به پیشرفت فرد در همه موضوعات اشاره می‌کند. از طریق انتخاب یک مقیاس «معدل کلاسی ویژه» این امکان به وجود می‌آید که پیشرفت تحصیلی هر فرد را در یک گروه ویژه از موضوعات مربوطه تعیین کرد، ولی زمانی که «معدل کلاسی عمومی» به کار برده می‌شود، امکان پی گیری پیشرفت فرد در حیطه‌های موضوعی مختلف وجود ندارد. خلاصه اینکه میانگین نمرات کلاسی، ملاکی رایج برای اندازه گیری پیشرفت تحصیلی می‌باشد (فراهانی، ۱۹۹۴).

هر چند پذیرش یک مقیاس چند بعدی از پیشرفت تحصیلی و معدل کلاسی به عنوان شاخص پیشرفت تحصیلی مناسب به نظر می‌رسد، لیکن بررسی پیشرفت یک فرد در یک حیطه خاص مانند ریاضیات، تحت عنوان معدل کلاس ویژه، می‌تواند مقیاس تشخیصی مناسبی را فراهم آورد، زیرا بسیاری از دانش آموزان در مهارت‌های کلامی، نوشتاری و خواندن و هر موضوع درسی که این مهارت‌ها بعد غالب یادگیری و ارزشیابی آن ها باشد، عملکرد بسیار خوبی دارند. ولی همین دانش آموزان در درس ریاضی و دروسی که مستلزم فهمیدن و کاربرد زبان ریاضی هستند، به آسانی و به طور تعجب انگیزی شکست می‌خورند (نیومن^[۳۴]،۱۹۹۸؛ نقل از‌هاشمی، ۱۳۷۸). علت این اختلاف و عدم تطابق بین خواندن و توانایی ریاضی، پیشرفته بودن توانایی «بصری – فضایی»^[۳۵] عدم پیشرفت کافی دانش آموزان در مهارت‌های «مرحله‌ای» یادگیری و عدم آشنایی و تسلط آن ها بر تکالیف فرعی تر و پیش نیاز آن ها‌ است (نیومن، ۱۹۹۸؛ نقل از‌هاشمی، ۱۳۷۸).

با توجه به تفاوت موضوعات دروس مختلف، برای ارزیابی بهتر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در دروس متفاوت، باید راهبردهای یادگیری را مورد توجه قرار داد.

راهبرد یادگیری : به هر فعالیتی که به وسیله آن فراگیر، آن را در زمان یادگیری به کار می‌گیرد تا اینکه میزان یادگیری خود را افزایش دهد، اطلاق می‌شود. که شامل؛
۱) راهبردهای تمرینی ۲) راهبردهای سازمانی ۳) راهبردهای موشکافانه است.

راهبردهای تمرینی؛ به بیان یا تکرار فعالانه نام محرکاتی که باید یاد گرفته شود، اطلاق می‌شود.

راهبردهای سازمانی؛ یک فرایند فعال و اختیاری از جانب فراگیر است. زمانی که فراگیر راهبردهای سازمانی را به کار می‌گیرد، فعالانه مواد آموزشی ارائه شده را طبقه بندی، مرتب و منظم می‌کند.

راهبردهای موشکافانه ؛ شامل پردازش فعال و اختیاری توسط فراگیر در دوره یادگیری تکلیف است (مایر، ۱۹۸۶ ؛ ترجمه فراهانی، ۱۳۷۶).

با توجه ‌به این موارد، در پژوهش حاضر، جهت ارزیابی مناسب و دقیق پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، از میانگین نمرات دروس مختلف استفاده می‌شود تا دانش آموزان از انواع راهبردها برای یادگیری خود استفاده نمایند. در ضمن راهبرد موشکافانه با مؤلفه‌ شناختی بهزیستی که نوعی از تفکر و پردازش فعال اطلاعات است و منجر به خوشبینی می‌شود (دانیر، سا و ایشی، ۱۹۹۷)، در ارتباط است.

۲-۳ تعریف بهزیستی و مؤلفه‌‌های آن

بهزیستی^[۳۶]ارزیابی ذهنی افراد از زندگیشان می‌باشد و شامل مفاهیمی چون رضامندی از زندگی ^[۳۷]،هیجانات خوشایند ^[۳۸]، احساس خرسندی ^[۳۹]و معناداری ^[۴۰]،رضامندی در حیطه‌هایی مانند ازدواج و کار (داینر و اسکلن ^[۴۱]،۲۰۰۳)، کیفیت زندگی ^[۴۲]،خوشبینی^[۴۳]و امید^[۴۴](ریسامب^[۴۵]،‌هاریس^[۴۶]، مگنس^[۴۷]، ویترسو^[۴۸]و تامبس^[۴۹]،۲۰۰۱) و سطوح پایینی از عواطف ناخوشایند، فقدان افسردگی و اضطراب (داینر، سا^[۵۰]و ایشی^[۵۱]۱۹۹۷) می‌باشد.

این مفاهیم گرچه در معنی کاملاً شبیه نیستند، لیکن در تمرکز روی ویژگی‌ها و تجارب مثبت و عدم حضور مشکلات روان شناختی اشتراک دارند (ریسامب، ‌هاریس، مگنس، ویترسو و تامبس، ۲۰۰۱).

‌بنابرین‏ بهزیستی به صورت یک چتر است که شامل مفاهیم متنوع مرتبط با هم می‌باشد، همه این مفاهیم ‌به این وابسته اند که چطور افراد درباره زندگیشان فکر می‌کنند و احساس آن ها خواه عاطفی، خواه شناختی همه بیانگر ارزیابی آن ها از زندگیشان چه در یک لحظه و چه در برهه ای از زمان می‌باشد (داینر و اسکلن، ۲۰۰۳).