معمولا پس از بحران‌های مالی گسترده “توده” تبدیل به عبارتی تحقیرآمیز در فرهنگ لغات مالی می‌شود. سرمایه‌گذاران و مدیران صندوق‌ها به صورت توده‌هایی به تصویر کشیده میشوند که بدون اطلاعات کافی و درک ریسک-پاداش مبادلات به سمت معاملات پر ریسک، یورش میبرند و با اولین نشانه ناامنی و خطر به سمت مواضع امنتر فرار می‌کنند. برخی مشاهدهها بیان می‌دارند که توده‌واری توسط مشارکت‌کنندگان در بازار، نوسانات و عدم ثبات بازار را تشدید می‌کند و شکنندگی سیستم مالی را افزایش میدهد. این امر سوالاتی را در خصوص این که؛ چرا سرمایه‌گذارانی که به دنبال حداکثر نمودن سود هستند، با وجود مجموعه اطلاعات یکسان به طور هم زمان و به صورت کم و بیش مشابه واکنش نشان می‌دهند؟ و آیا چنین رفتاری بخشی از نظم بازار در بازارهای نسبتاً شفاف است، یا در نتیجه سایر عوامل است؟ مطرح می‌کند ( بیچاندنی و شرما، ۲۰۰۱؛ صص ۲۸۰-۲۷۹).
یک سرمایه‌گذار برای تقلید از دیگران، باید از اقدامات سایرین آگاه بوده و تحت تأثیر آن ها قرار گیرد. به طور کلی می‌توان اصطلاح توده را به افرادی نسبت داد که یک سرمایه‌گذاری را به تبعیت از سایر سرمایه‌گذاران و بدون دانستن تصمیمات آن ها انجام می‌دهند، ولی زمانی که درمی‌یابند سایر سرمایه‌گذاران تصمیمی برای سرمایه‌گذاری ندارند، آن ها نیز سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. به همین ترتیب، زمانی که آن ها با مطلع شدن از اینکه دیگران قصد سرمایه‌گذاری دارند، تصمیمات خود را از عدم سرمایه‌گذاری به انجام سرمایه‌گذاری تغییر می‌دهند نیز دچار توده‌واری هستند(اسلامی بیدگلی، شهریاری،۱۳۸۶).
غالبا به چند دلیل یک سرمایه‌گذار طالب حداکثر سود[۱۳]، تصمیم برنامه‌ریزی شده خود برای سرمایه‌گذاری را پس از مشاهده دیگران تغییر میدهد. اول این که، او فکر می‌کند دیگران ممکن است چیزهایی در خصوص بازده سرمایه‌گذاری بدانند که او نمی‌داند و فعالیتهای آن ها این اطلاعات را آشکار سازد. دومین دلیل یعنی انگیزه های ایجاد شده توسط نظام پاداش و دستمزد، که البته در خصوص مدیران صندوق‌ها که به نمایندگی از دیگران سرمایه‌گذاری می‌کنند، مطرح است. سومین دلیل برای تقلید این است که افراد ممکن است ذاتا تمایل به همنوایی با دیگران داشته باشند.
زمانی که سرمایه‌گذاران توسط تصمیمات دیگران تحت تاثیر قرار می‌گیرند، ممکن است تودهای در رابطه با تصمیم سرمایه‌گذاری تشکیل دهند، که برای همه آن ها نامناسب است. اقدامات و ارزیابیهای سرمایه‌گذارانی که زودتر تصمیم گرفتند، ممکن است در تعیین تصمیمی که اکثریت سرمایه‌گذاران خواهند گرفت، سرنوشتساز باشد. از طرفی، تصمیمی که سرمایه‌گذاران برای آن توده تشکیل داده‌اند، ممکن است نادرست باشد و نهایتاًً، اگر سرمایه‌گذاران تصمیم نادرستی بگیرند، با ورود اطلاعات جدید احتمالا تصمیم خود را در جهت عکس عوض می‌کنند. که این امر نوسانات در بازار را افزایش میدهد ( بیچاندنی و شرما، ۲۰۰۱؛ صص ۲۸۰-۲۷۹).
تفسیر رایجی در خصوص تغییرپذیری بازده‌های سهام، تغییرات قیمت را به نفوذ توده‌های سرمایه‌گذاران نسبت میدهد، که بسیاری از ناظران آن را به عنوان شکل‌گیری خودجوش و رفتار غیرعقلایی مینگرند. از منظر مدل قیمت‌گذاری دارایی‌ها، اعتقاد بر این است که رفتار تودهوار بیانگر واکنش غیرمنطقی سرمایه‌گذاران در یک مورد خاص به جای نتیجه تصمیم‌گیری منطقی آن ها است. با این فرض سرمایه‌گذاران در معرض وسوسه های غیر قابل پیش‌بینی توده‌واری قرار دارند و ممکن است مجبور شوند در قیمت‌های ناکارا معامله نمایند(کریستی[۱۴] و هوانگ[۱۵]، ۱۹۹۵؛ ص ۳۱).
رفتار تودهوار مستلزم وجود هماهنگی بین افراد است. این هماهنگی با یکدیگر می تواند بر مبنای مشاهده برخی علائم (مثل نوسان قیمت)، یا مبتنی بر توانایی مشاهده مستقیم دیگر تصمیم‌گیران (به عنوان مثال مشاهده سرمایه گذاری یک همکار) باشد.
با این وجود هنوز نمی توان تعریف دقیقی از رفتار تودهوار ارائه نمود. به بیان دیگر رفتار تودهوار را در کلیترین حالت آن می‌توان به عنوان الگوهای رفتاری تعریف نمود که در میان افراد مختلف شایع است. با این وجود، چنانچه اکثر سرمایه گذاران اقدام به خرید سهام داغ[۱۶] نمایند، این امر می‌تواند تنها ناشی از ورود اطلاعات مرتبطی باشد که مستقلاً منجر به واکنش سرمایه گذاران شده است. در عوض منطق رفتار تودهوار که مورد بررسی و توجه قرار می‌گیرد، عبارت است از آنکه فردی قادر است تصمیم‌گیری اشتباهی را به طور سیستماتیک به کلیه افراد منتقل نماید (به عنوان مثال اتخاذ تصمیم غیربهینه به جای تصمیمی بهینه). در این حالت، رفتار تودهوار ارتباط تنگاتنگی با پدیدههایی مثل تغییرات ناپایدار بدون ورود هر گونه اطلاعات جدید، حبابها و رفتارهای زودگذر دارد (دونو و ولچ، ۱۹۹۶؛ ص ۶۰۴).
بیچاندنی و شرما در تعریف رفتار تودهوار آن را قصد و نیت آشکار سرمایه گذاران جهت کپی کردن رفتار سایر سرمایه گذاران معرفی کرده‌اند. تعبیر جالب از رفتار تودهوار تشبیه آن به رفتارهای گلهای یا رمهای می‌باشد. به این دلیل که تودهای از افراد مبادرت به انجام کارهای مشابه می‌کنند. رفتار تودهوار عمومیترین پدیده شناخته شده در بازارهای مالی در چارچوب علم روانشناسی است. این پدیده می تواند باعث رفتارهای غیرمنطقی از سوی سرمایه گذاران شود. ممکن است تعدادی از سرمایه گذاران با تجزیه و تحلیلهای بنیادی به این نتیجه برسند که یک سهم خاص پایین تر از ارزش واقعی آن، قیمت گذاری شده است و خرید آن سهم منطقی است، اما از خرید آن سهم خودداری می‌کنند و شبیه سایر سرمایه گذاران عمل می‌کنند. حتی افراد کاملاً منطقی هم می توانند دچار این پدیده شوند. وقتی توده جامعه کار خاصی انجام میدهد یا واکنش خاصی از خود بروز میدهد از نظر ذهنی برای افراد دیگر سخت است که رفتاری متفاوت از توده جامعه داشته باشد. در این حالت گروه سرمایه گذاران و مدیران صندوقهای سرمایه گذاری، به عنوان تودهای به تصویر کشیده میشوند که سایر سرمایه گذاران بدون داشتن اطلاعات کافی، مبادرت به انجام اقداماتی مخاطره آمیز و مشابه آنها، جهت کسب منفعت مینمایند و با اولین نشانه های بحران با سرعت به سمت پناهگاههای امن هجوم میبرند. این امر عمدتاًً ناشی از نبود تقارن اطلاعاتی و تحلیل کارشناسانه مناسب، نبود یا کمبود شفافیت اطلاعاتی و معاملاتی، ناقصی قوانین و مقررات، نبود الزامات افشای اطلاعات و جلب اطمینان سرمایه گذاران و نهایتاًً نبود کارایی بازار سرمایه می‌باشد.
همانطور که در ابتدا اشاره شد اجتماع تاثیر فراوانی در شکل گیری این رفتار دارد و افراد تحت تاثیر اطلاعات یکسان مانند هم فکر می‌کنند. این افراد به سادگی فکر می‌کنند که گروه افراد(جمع) نمیتواند اشتباه کند، یا لااقل احتمال اشتباه کردن آن بسیار پایین است، بنابرین نظر خود را تغییر داده و با آنها هماهنگ میشوند. ما در زندگی میآموزیم که هرگاه گروه بزرگی از افراد به مسئلهای پاسخ یکسان داند حق با آنهاست و باید نظر آنها را پذیرفت و مثل آنها عمل کرد.
۳-۲-۲ طبقه بندی رفتار تودهوار
