۲-۳-۴٫ سبک های کنترل کننده انگیزش

در نظریه خودگردانی^[۴۷] رایان و دسی (۲۰۰۰) چهار سبک کنترل کننده انگیزش مطرح شده است که عبارتند از خود تنظیمی بیرونی، خود تنظیمی درون فکنی شده، خودتنظیمی همانند سازی شده و خود تنظیمی یکپارچه.

زمانی که رفتاری برای کسب پاداش و اجتناب از تنبیه انجام می شود، خودتنظیمی بیرونی مطرح است. وقتی که انتظارات بیرونی به صورت اجبار جلوه گر می شود فرد به فعالیت­هایی می پردازد تا به پاداش درونی مانند افزایش عزت نفس و پرهیز از تنبیه درونی خود – تحمیلی مانند احساس کم ارزشی دست پیدا کند، یعنی فعالیت ها به نوعی خواهد بود که معیارهایی که از دیگران آموخته و درون فکنی شده است هماهنگ باشد. زمانی که فرد آگاهانه اعمال و رفتار ها را با ارزش و مهم می‌داند، نظم دهی بر همانند سازی یا درونی کردن دیدگاه های دیگران در ارتباط با آن اعمال استوار است. سرانجام وقتی که فعالیت ها با هویت فرد همسان باشند، اعمال به صورت یکپارچه سازمان می‌یابند. بدین معنی که فرد این کارها را انجام می‌دهد چون به انجام دادن آن ها تمایل دارد و آن ها را با سایر ارزش ها و نیازهای خود همسان می بیند. (رضاخانی، ۱۳۸۶)

۲-۳-۵٫ انگیزش تحصیلی و فناوری اطلاعات و ارتباطات

امروزه کاربرد ابزارهای یادگیری و آموزش نظیر فناوری اطلاعات و اینترنت به شدت در حال گسترش است. یکی از مهمترین محیط­های یادگیری در عصر حاضر، یادگیری الکترونیکی است. در این رابطه مدارس هوشمند را می توان به عنوان نمادهای حضور فناوری در عرصه آموزش در نظر گرفت. همزمان با تغییرات سریع فنون و مهارت ها و ظهور پدیده‌های نوین در عرصه یادگیری مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و تاثیر آن ها بر شیوه ­ها و روش­های زیستن، فرایند آموزش نیز که یکی از ارکان اساسی و بنیادین جوامع است متحول و دگرگون شده است. ‌بنابرین‏ لازم است اصول یاددهی-یادگیری و روانشناسی تربیتی در محیط­های یادگیری مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد توجه قرار گیرد (خوارزمی، کارشکی، عبدخدایی، ۱۳۹۱) .

بسیاری از نظریه پردازان یادگیری و روان شناسان معاصر بر اساس مطالعات بندورا، ویگوتسکی، ژان پیاژه و دیگران تلاش کرده ­اند تا اهمیت محیط یادگیری را توصیف کنند. از آنجا که یادگیری مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات تنها ارائه یک سری اطلاعات آموزشی از طریق شبکه های الکترونیکی نیست؛ بلکه ارتباطی دو سویه بین یاد دهنده و یادگیرنده و همچنین بین یادگیرندگان مختلف ایجاد می­شودکه شناخت این فضای تعاملی جدید مستلزم پرداختن به ویژگی­های فردی همچون نیازها و انگیزش افراد است چرا که کارشناسان تعلیم وتربیت اتفاق نظر دارند که انگیزش بخش لاینفک آموزش و یادگیری است.

چان و جانک^[۴۸] (۲۰۱۰) بیان ‌می‌کنند که نظریه خود تعیینی چارچوب مناسبی را برای پرداختن به انگیزش در محیط­های یادگیری آنلاین فراهم می­ کند زیرا این نظریه سه نیاز اساسی روانی (خود مختاری، شایستگی و ارتباط) را به عنوان تعیین­کننده های انگیزش مطرح می­­کند که این سه سازه مطابق با ویژگی­های یادگیری آنلاین است.

مطابق با این نظریه، سه نیاز روان­شناختی اساسی وجود دارد:

خودمختاری^[۴۹] ، شایستگی^[۵۰] و ارتباط^[۵۱] .

این نظریه فرض می­ کند که نیازها برای خودمختاری، شایستگی و ارتباط زیربنای رفتارهای انسان هستند. آن ها فطری و برای رشد و بهزیستی روانشناختی ضروری هستند. فرض دیگر این است که در هر حیطه­ای از زندگی انسان، فرصت ها برای تجربه خودمختاری، شایستگی و ارتباط در ارتقای رضایت از زندگی و بهزیستی ضروری است. خودمختاری هنگامی اتفاق می‌افتد که افراد احساس کنند علت رفتار­شان هستند؛ یعنی آن­ها احساس اراده مطمئن در انتخاب­هایشان دارند و قادر به عملکرد مطلوب هستند. خودمختاری اشاره به تمایل فرد برای پیگیری آزادانه فعالیت های خود و نقش خواست و اراده فرد در انجام کار است (روکا و گاگنی^[۵۲]، ۲۰۰۸) خود مختاری زمانی است که فرد، خود را علت و دخیل در پیامد های کار خود می‌داند (بایوئر و مولدر^[۵۳] ، ۲۰۰۶)

شایستگی عبارت است از نیاز به مؤثر بودن در تعامل ها با محیط که بیان­گر میل به کار بردن استعدادها و مهارت ها در انجام این کار، دنبال کردن چالش­های بهینه و تسلط یافتن بر آن ها است. شایستگی برای دنبال کردن چالش های بهینه، و به خرج دادن تلاش لازم برای تسلط یافتن بر آن ها. ادراک شایستگی به معنای توانایی فرد برای انجام تکالیف است و اینکه تا چه حد توانایی فرد در رسیدن به اهداف مورد نظر نقش دارد (بایوئر، مولدر، ۲۰۰۶ و روکا، گاگنی، ۲۰۰۸)

ادراک شایستگی را شبیه به خود کارآمدی بندورا می دانند که به معنای قضاوت فرد ‌در مورد توانایی انجام یک عمل مشخص است.

ادراک ارتباط به عنوان شکلی از تأثیرات اجتماعی است و به معنای ارتباط با کسانی است که برای فرد اهمیت دارند و یا از او حمایت می‌کنند این نیاز متوجه به پیوند با دیگران و دریافت حمایت از جانب افراد مهمی همچون رئیس، والدین، معلمان و یا دوستان و همکاران است (روکا و گاگنی، ۲۰۰۸) .

نیاز به ارتباط، نیاز برای احساس اطمینان ارتباط با دیگران و نیاز برای تجربه خود به عنوان فردی قابل و شایسته عشق و احترام است. در صورتی که نیازهای روانشناختی برآورده شوند احساس اعتماد به نفس و خود ارزشمندی در افراد شکل ‌می‌گیرد، اما در صورت ممانعت و عدم برآورده شدن این نیازهای اساسی فرد ادراکی شکننده، منفی، بیگانه و انتقادآمیز از خود پرورش خواهد داد.

نظریه خودتعیین­گری فرض­های مهمی درباره ماهیت بافت­های اجتماعی که نیاز برای خودمختاری، شایستگی و ارتباط را برآورده ‌می‌کنند یا مانع برآورده شدن آن ها می­شوند، مطرح می­سازد. اگرچه مطابق با نظریه خودتعیین گری افراد به صورت فطری مستعد خودسازماندهی و خود آغازگری اعمالشان در تطابق با علایق و ارزش هایشان هستند، اما محیط های اجتماعی می‌تواند مانع چنین کارکرد خودتنظیمی در افراد شود. این مفهوم سازی از نیازهای اساسی روانشناختی در پژوهش­های مربوط به چگونگی اثرگذاری معلمان بر انگیزش و رفتار دانش ­آموزان به وسیله روش­هایی که معلمان از خودمختاری دانش ­آموزان حمایت یا ممانعت می‌کنند، مورد تأیید واقع شده است (رضاخانی، ۱۳۸۶).

۲-۴٫ پیشرفت تحصیلی

ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ از جمله موضوعاتی که از ابعاد تربیتی، روان شناسی، بسیار پرداخته به آن شده است و به ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻬﻢ ﺑﺮای ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻈﺎمﻫﺎی آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ، ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮای ﻣﻌﻠﻤﺎن، داﻧﺶآﻣﻮزان، واﻟﺪﻳﻦ، ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان، و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮده­اﺳﺖ. ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻳﺎدﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن یکی از مهم­ترین ﻣﻼکﻫﺎی ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮای داﻧﺶآﻣﻮزان ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺮف ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎی ﻋﻠﻤﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮای ورود ﺑﻪ دﻧﻴﺎی ﻛﺎر و اﺷﺘﻐﺎل و ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ. ﭘﻴــﺸﺮﻓﺖ تحصیلی ﻧــﻪ ﺗﻨــﻬﺎ از ﺳــﺎﺧﺘﺎرهای داﻧــﺶ و ﻓﺮاﻳﻨــﺪهای ﭘــﺮدازش اﻃﻼﻋــﺎت ﺗــاثیر ﻣــﻲﭘــﺬﻳﺮد ﺑﻠﻜــﻪ ﺑــﻪ ﻋﻮاﻣــﻞ اﻧﮕﻴﺰﺷــﻲ از جمله ﺑﺎورهــﺎ، ﻧﮕــﺮشهــﺎ و ارزشهــﺎ ﻧﻴــﺰ ﻣﺮﺑــﻮط ﻣــﻲﺷــﻮد.

۲-۴-۱٫ نظریه گانیه در یادگیری