بولینگر[۵۲] و همکاران (۲۰۱۰) در مدلی پیشرفت روش‌های وب برای آسان‌سازی فعالیت‌های محققین در سطوح مختلف را، مطابق شکل ۲-۴ نشان می‌دهند. در لایه اول به محققین امکان داده می‌شود به مقادیر زیادی اطلاعات و دانش از منابع مختلف دسترسی داشته‌باشند. (مانند پایگاه‌های علمی و موتورهای جستجو) اما دیدگاه اجتماعی کمتری را در بر می‌گیرد. تکنیک‌های لایه دوم به محققین اجازه می‌دهد موضوعات مرتبط با تحقیق خود را به اشتراک بگذارند. مانند مقاله های تحقیقاتی، گزارش‌های پیشرفت، پروپوزال و … تکنیک‌های این سطح روی به اشتراک‌گذاری و تبادل موضوعات مرتبط با تحقیق تمرکز دارند. (متمرکز بر محتوا) و تعداد کمی از آن ها ارتباط مستقیم با محققان را شامل می‌شود. تکنیک‌های لایه سوم پایگاهی برای محققان فراهم می‌کند که اجازه می‌دهد پروفایل خود را نشان داده و با دیگر محققین که به آن علاقه نشان می‌دهند ارتباط برقرار کنند. تکنیک‌های این لایه مبتنی برکاربر هستند که در آن ها محققین می‌توانند به طور مستقیم با یکدیگر در ارتباط باشند.
شکل ۲-۴- روند تکامل خدمات اینترنتی برای محققان (منبع: بولینگر و همکاران، ۲۰۱۰)
به طور کلی می‌توان گفت محققان از ابزارهای رسانه های اجتماعی برای مباحثه در مسائل مرتبط با ۶ موضوع استفاده می‌کنند (مینوچا و پتر، ۲۰۱۲):
-
- گفتگوی رسمی با همکاران
-
- تعاملات غیررسمی با سرپرستان، همکاران و جوامع تحقیقی
-
- نوشتن مطلب
-
- فضای انعکاس نظر
-
- درگیرشدن با جوامع بزرگ‌تر
- به‌روز نگهداشتن خود
مزایای شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی مجازی
شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی به دانشجویان و اساتید، فارغ التحصیلان، چه در داخل و چه خارج مؤسسه فعلی خود امکان برقراری ارتباط می‌دهند. محققان شبکه های اجتماعی را به خاطر توانایی آن ها در جذب، انگیزه‌بخشی و درگیرکردن دانشجویان در رفتارهای ارتباطی معنادار، تبادل محتوا و ایجاد همکاری تحسین می‌کنند (میلز، ۲۰۱۱).
از عمده مزایای استفاده از شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی مجازی توسط محققان و اساتید دانشگاه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره‌کرد:
- انعطاف‌پذیری
انعطاف‌پذیری به معنای پیش‌بینی‌کردن و پاسخ د‌ادن به نیازهای مدام درحال‌تغییر مخاطبان، محققان، یادگیرندگان و اجتماعات است. این شبکه های اجتماعی به کاربران خود درباره نوع، مکان، زمان و چگونگی یادگیری و تحقیق حق انتخاب می‌دهند. این سایت‌ها از انواع مختلف یادگیری الکترونیکی پشتیبانی می‌کنند. انعطاف‌پذیری یکی از جذاب‌ترین عناصر یادگیری برخط در شبکه های اجتماعی است. رویکردهای ترکیبی که آموزش رودررو و برخط را در بر دارند، به آموزش برخط انحصاری ارجحیت دارند. کلاس‌های رو در رو در تحریک سطوح بالای احساس یادگیری محتمل‌ترند اما راحتی و انعطاف‌پذیری اجزای برخط می‌تواند به افراد برای تکمیل وظایف آموزشی انگیزه دهد (زیدیه، ۲۰۱۲).
- تکرار پذیری
این خاصیتی‌ست که روش‌های سنتی آموزشی ندارند. شبکه های اجتماعی مجازی با داشتن این امکان اجازه می‌دهند افراد اطلاعات مورد نیاز خود را به‌سرعت یا در زمان دیگری استفاده کنند (زیدیه، ۲۰۱۲).
- راحتی و در دسترس‌بودن
شبکه اجتماعی در امکان دسترسی، بازبینی، به‌روز رسانی و ویرایش نیازهای یادگیری، در هر زمان و مکانی سریع و آسان است (چونگ، ۲۰۰۲). علاوه بر این شبکه اجتماعی به کاهش میزان استرس و افزایش رضایتمندی کمک می‌کند و به هرکس اجازه می‌دهد با سرعت خود پیش برود. هر زمان می‌توان در بحث‌ها شرکت کرد یا با افراد دیگر ملاقات کرد (زیدیه، ۲۰۱۲).
دیگر مزایا نیز شامل موارد زیر می‌شود: (هیلتز و تروف، ۲۰۰۵؛ لیپکا۲۰۰۷؛ رزول،۲۰۰۸؛ عقیلی و جعفری،۱۳۹۲)
-
- کمک به دریافت اطلاعات جدید و علمی
-
- حفظ ارتباطات علمی قبلی و ایجاد ارتباطات جدید در سراسر دنیا
-
- افزایش همکاری در خصوص موضوعات علمی و پژوهشی
-
- بالارفتن تعداد ارجاعات به مقالات پژوهشی
-
- ارتقاء رتبه علمی محققان
-
- دسترسی آسان به مقالات از طریق موتورهای جستجو و امکان جستجوی راحت‌تر آن ها
-
- حمایت از تحقیق و توسعه[۵۳] .
-
- ترویج انباشتگی سرمایه اجتماعی
-
- افزایش انگیزه یادگیری
-
- تبدیل اساتید و معلمان به مشاورانی بهتر
-
- جاافتادن جانشینی روش‌های آموزش از راه دور
-
- جلوگیری اختلاط مرزهای زندگی شخصی و حرفه‌ای با حضور در شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی اختصاصی
-
- توسعه مشارکت‌های اجتماعی
- افزایش قدرت تحلیل و تقویت روحیه انتقادی
معایب شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی مجازی
چالش‌های موجود در خصوص شبکه های اجتماعی در آموزش را می‌توان به اختصار چنین بیان کرد:
- حریم شخصی محقق
یکی از مهمترین نگرانی‌های کاربرانی که در این سایت‌ها ثبت‌نام می‌کنند موضوع حریم شخصی است. اطلاعاتی که کاربران در شبکه های اجتماعی قرار می‌دهند چقدر خصوصی‌است؟ چه کسانی به اطلاعات آن ها دسترسی خواهند داشت؟ و از این اطلاعات به چه منظوری استفاده می‌شود؟ مسئولیت شناساندن حقوق حریم شخصی به کاربران با چه کسی است؟ این سوالات را همه از خود می‌پرسند. موضوع حریم شخصی یکی از موانعی است که در بحث کاربرد شبکه های اجتماعی در امر آموزش و پژوهش وجود دارد (زیدیه، ۲۰۱۲).
- دوستی واقعی
از طریق شبکه های اجتماعی، یک فرد دوستان زیادی دارد اما کیفیت و میزان صمیمیت این نوع دوستی‌ها همیشه صحیح نیست. از طرف دیگر، داده های این شبکه های مجازی برای یک فرد همیشه ۱۰۰% صادقانه و قابل استناد نیست و اطلاعات شخصی مانند سن و محل‌زندگی توسط این سایت‌ها تأیید نمی‌شوند. وقتی سایت‌ها فرصتی برای هر فرد ایجاد می‌کنند تا تصویر شخصی مثبت از خود ارائه دهند، به همان مقدار پتانسیل استفاده نادرست از این فضای باز وجود دارد. بنابرین، داشتن دوستان زیاد از طریق شبکه های اجتماعی می‌تواند بیشتر از مفید، مضر باشد. این امر نیز می‌تواند استفاده شبکه های اجتماعی در آموزش و پژوهش را تحت تأثیر قرار دهد.
- زمان‌بر بودن
در مطالعه‌ای که توسط سایت آزوریم[۵۴] انجام شد میزان زمانی که توسط هر فرد با افراد دیگر به طور برخط سپری می‌شود را نشان داد. این زمان می‌تواند روی سلامتی افراد اثر بگذارد، زیرا گذراندن زمان زیاد برای جستجو در این سایت‌ها می‌تواند بر ژن‌های بدن انسان تأثیر بگذارد و سطح ایمنی و هورمون‌های بدن و عملکرد عروق بدن را تحت‌تأثیر قراردهد. علاوه بر این، استفاده از شبکه های اجتماعی در امر پژوهش به دلیل نشستن زیاد در مقابل کامپیوتر می‌تواند کمی کسل‌کننده باشد، به ویژه اگر هیچ گونه تصویر و صدایی در کار نباشد (رزول،۲۰۰۸).
