• • شاخص کمیت عددی است که درصد تغییرات را در یک دوره زمانی و یا نسبت به دو نقطه زمانی خاص مقایسه می­ کند.

  

• • شاخص قیمت به ‌عنوان یک کمیت عددی، تغییرات قیمت سهام موجود در بازار مالی را مورد سنجش قرار داده و تحولات و تغییرات بازارهای مالی را اندازه ­گیری و منعکس می­ نماید.

• • شاخص جهت و میزان حرکت اوراق بهادار و یا پرتفوی خاصی را نشان می­دهد و در واقع بازتابی از تمایل کلی بازار اوراق بهادار است. به عبارت دیگر و به طور کلی شاخص سهام چگونگی عملکرد بازار را نشان می­دهد و از طرف دیگر روند بازار را که نشان از حرکت کلی قیمت بازار سهام است اندازه ­گیری می­ نماید. ‌بنابرین‏، شاخص معیار اندازه ­گیری و قضاوت سرمایه ­گذاران ‌در مورد کل بازار سهام و یا ‌در مورد گروه خاصی از سهام در مقابل عملکرد سهام منفرد است. به همین خاطر به عنوان معیاری سودمند شناخته شده و توسط مشارکت­کنندگان بازار مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد.

لازم به ذکر است که کمیت نسبی پایه را عموما با عدد ۱۰۰ نشان می­ دهند، زیرا افزایش یا کاهش کمیت مورد مطالعه، مانند ۱۲۵ و ۷۵ در مقایسه با ۱۰۰ به سهولت فهمیده می­ شود. عددهای شاخص ممکن است به صورت عددهای نسبی ساده، بر مبنای ۱۰۰، یا عددهای نسبی مرکبی که به صورت میانگین­های موزون، از هم­افزایی مقدارهای ناهمگن به دست آمده است (مانند قیمت­های نسبی یک مجموعه از چندین پدیده مورد بررسی و کار در چندین سال پیاپی)، یا به شکل نسبت­های کمیت­های میانگین بیان شده باشد.

اساسا، طراحی و محاسبه عدد شاخص کوششی است برای پدید آوردن معیار همگن برای اشیاء، ویژگی­های کیفی و کمیت­های ناهمگن. یکی از وجوه ناهمگنی فرآورده ­ها، وجود واحدهای قابل سنجش متفاوتی چون وزن، حجم، طول، مساحت، تعداد، مدت استفاده و مواردی از این قبیل است که برای تعیین کمیت آن ها به کار می­رود. اگر این فرآورده ­ها در معرض خرید و فروش منظم و وسیع قرار داشته باشند، همگن­سازی آن ها ضرورت می­یابد. به بیان کلی، عداد شاخص برای مقاصد بسیار متنوعی، از جمله برای نشان دادن تغییرات مواردی از قبیل قیمت سهام شرکت­ها در بورس، تولیدات صنعتی، بازده تولید، درآمدهای ملی، قیمت­های عمده­فروشی، هزینه زندگی و بسیاری دیگر تهیه می­شوند. در تهیه شاخص­ های قیمت، عموما اعداد شاخص بر مبنای زوج­هایی از مقدار و قیمت مطرح می­شوند. در این میان زنجیره­ای زمانی اعداد شاخص را ‌می‌توان به مثابه روندنمایی از پدیده مورد بررسی در نظر گرفت. اعداد شاخص معیاری برای نشان دادن تغییرات اینگونه واقعیت­ها است. درباره عدد شاخص به مثابه روندنمای تغییرات قیمت، لازم است ‌به این مسئله توجه شود که چگونه باید از ترکیب تغییرات نسبی قیمت سهام شرکت­های گوناگون یک عدد شاخص به دست آورد که بتوان آن را معیاری از تغییر نسبی سطح عمومی قیمت­ها دانست باید یادآوری شود که ثبات رویه در تهیه شاخص می ­تواند بر قابلیت اتکای آن بیافزاید، از این گذشته راه­های مقایسه و ارزیابی مبانی تئوریک اعداد شاخص که در ادامه بدان اشاره خواهد شد نیز چندان بسته نمی ­باشد. مضافا اینکه در تهیه شاخص ­ها مسائل بسیار حائز اهمیتی چون:

• • انتخاب پایه (مبداء مقایسه)

• • انتخاب مجموع نمونه (سبد)

• تعیین اهمیت نسبی (وزن)

مقایسه و سنجش سلسله­ای از شاخص ­ها هنگامی معنادار است که اجزای تشکیل­دهنده سبد از قبیل قیمت­ها، مقادیر و سال یا سال­های مبدأ در وضعیتی عادی و قابل مقایسه انتخاب شده و از حالت­های افراط یا تفریط و بهم­خوردگی­ها و افت و خیزهای تند و زودگذر بدور بوده باشد. موضوع دیگری که مطرح ‌می‌باشد به کارگیری شیوه­ای جهت خنثی کردن آثار افت و خیزهای شدید قیمتی در اقلام سبد مورد محاسبه شاخص ‌می‌باشد.

در هنگام بررسی­ های علمی، به منظور انجام ارزیابی­های دقیق و قابل اتکا، نیازمند معیارهای درست و منطقی می­باشیم. بر این اساس نماگرهای اقتصادی در شناسایی رفتارها و سیستم­های موجود، شناخت روندها و جهت آن ها و نیز ترسیم چشم اندازهای آتی از اهمیت اساسی برخوردار هستند. از نظر مفهوم آماری، شاخص ­ها در گروه نماگرها قرار می­ گیرند. نماگرها به مفهوم به کارگیری مجموعه ­ای از داده ­ها و فرآیندها برای تشخیص تغییرات دوره­ای و نقاط چرخش رفتار متغیرهای مورد بررسی است.

شاخص ­ها از دیدگاه زمانی در سه گروه شاخص­ های تاخیری^[۲۴]۱، شاخص­ های همزمان^[۲۵]۲ و شاخص­ های پیشرو^[۲۶]۳ طبقه بندی می­گردند. تفاوت نماگرهای فوق در این است که افت و خیزهای برخی از آن ها قبل از افت وخیزهای بقیه بوقوع می­پیوندد [۸]. شاخص­ های پیشرو بیشتر در متغیرهای قیمتی و مواردی نمود می­یابد که نسبت به اختلال­های اتفاقی کوتاه­مدت یا نوسان­های ادواری اقتصاد ملی حساسیت زیادی دارند. شاخص­ های همزمان حرکت­های ادواری کمتری دارند و هموارتر می­باشند. و به همین ترتیب شاخص­ های تاخیری دارای کمترین نوسانات ادواری بوده و بسیار هموار می­باشند. شاخص­ های همزمان و تاخیری بیشتر به منظور تحلیل روندهای درازمدت و شناخت ساختار اقتصاد ملی به کار می­روند. از دیدگاه کاربردی، شاخص ­ها به دو گونه اصلی تقسیم بندی می­شوند.

• • شاخص­ های مقداری (حجمی)

• شاخص­ های قیمتی

شاخص قیمتی، میانگین تغییرات نسبی قیمت­های مجموعه ­ای از پدیده ­های اقتصادی معین بین دو دوره زمانی است، در حالی که شاخص مقداری، میانگین تغییرات نسبی مقادیر مجموعه ­ای از پدیده ­های اقتصادی معین بین دو دوره زمانی است. ناگفته پیدا است که این مقادیر باید همگن باشند.

شاخص­ های متداول در بازار سرمایه آمریکا

اولین بار شاخص قیمت سهام در سال ۱۸۸۴ در آمریکا مورد استفاده قرار گرفت. این شاخص در راه آهن از میانگین ساده قیمت سهام ۱۱ شرکت به دست می­آمد. امروزه شاخص­ های زیر در بازار سرمایه آمریکا رواج دارند:

• • شاخص داوجونز(Dow Jones) که شامل اطلاعات ۳۰ شرکت صنعتی، ۲۰ شرکت حمل و نقل و ۱۵ شرکت خدمات عمومی ‌می‌باشد.

• • شاخص بارون (Barron) شامل سهام ۵۰ شرکت بزرگ آمریکا که سهامشان در بورس این کشور مورد معامله قرار ‌می‌گیرد.

• • شاخص میانگین جامع ولیولاین (Value Line) که شامل بیش از ۱۲۰۰ سهم بورس نیویورک و بازار خارج از بورس آمریکاست.

• • شاخص جامع بورس نیویورک (Nyse) شامل ۱۶۰۰ سهم عادی بورس نیویورک.

• • شاخص جامع (Nasdaq) شامل سهام عادی خارج از بورس.

• شاخص استانداردپورز ۲۵۰ (S & P 250) شامل ۲۵۰ سهم بزرگترین صنایع خارج از بورس.

شاخص­ های قیمتی سهام از هر روشی که مورد محاسبه قرار بگیرند به نوعی بیانگر ریسک بازار می­باشند و تغییرات در این شاخص ­ها بیانگر درجه ریسک یک بازار خواهد بود. شاخص قیمت سهام علاوه بر کمک نمودن به سهام‌داران و سرمایه­گذارن در انتخاب سهام به عنوان یک شاخص اقتصادی از دید اقتصاد کلان جامعه مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد به نحوی که در اکثر موارد سنجش کارکرد یک بازار مالی همواره به وسیله شاخص­ های قیمتی این بازار در کنار سایر متغیرهای اقتصادی و یا به صورت مجزا ‌می‌گیرد [۹].

شاخص قیمت در بازار سرمایه ایران