-
- ارتباط: میزان توجه و رسیدگی اعضای خانواده نسبت به یکدیگر، میزان تعادل در ارتباط کلامی و غیر کلامی، طرق ابراز وجود خانواده، وضوح و شکل و ترکیب گفتار اعضا و ماهیت تفکر انتزاعی و مجازی افراد مربوط است .
- عملکرد معطوف به هدف :تربیت اعمال شده از سوی خانواده در مورد اعضا، طرق احاطه کودکان بر فرایند جدایی از خانواده، کنترل رفتار و راهنمایی، ماهیت افراد خانواده، روابط با همسالان و راهنمایی آن ها در این روابط، فعالیتهای اوقات فراغت، چگونگی مواجهه خانواده ها با بحرانها، سازگاری افراد بعد از ترک خانواده .
رویکرد ساختاری
اولین دیدگاه کلی در اصل ساختاری است. در این دیدگاه کل اعضای خانواده دچار مسأله هستند و رفتار مختل الزاماًً واکنش به ارگانیسم خانوادگی تحت فشار نیست. مینوچین[۹](۱۹۶۷؛ ترجمه باقر ثنایی، ۱۳۸۰) که به واقع پیشرو این دیدگاه است در تبیین آسیب شناسی کودک به وجود مرزهای در هم تنیده یا از هم گسسته اشاره دارد. در اصل خانوادههای ناکارآمد با ایجاد این گونه مرزهای تحول و مستقل شدن اعضای خود را دچار وقفه میسازند .
رویکرد ساختاری به دو نوع ساختار بیمار گون خانواده اشاره دارد:
خانوادهی گسسته[۱۰]
در این نوع خانواده مرزهای بسیار انعطاف ناپذیری وجود دارد در خانواده گسسته بین اعضای خانواده تماس کم یا هیچ تماسی وجود ندارد در این نوع خانواده ساختار سالم، نظم یا قدرت تقریباً دیده نمی شود. پیوند بین اعضای خانواده ضعیف است یا اصلاً پیوندی وجود ندارد برداشت کلی از این نوع خانواده ها نوعی میدان اتم مانند است، به این صورت که اعضای خانواده لحظههای طولانی بدون ارتباط با یکدیگر، در مدارهای جدا از هم حرکت میکنند خانواده نامنسجم است. در این گروه مادر نافعال و بیتحرک است او احساس می کند از توان افتاده است(مینوچین، ۱۹۷۶؛ ترجمه باقر ثنایی، ۱۳۸۰).
خانواده به هم تنیده[۱۱]
مرزها در این نوع خانواده مبهم هستند ویژگی برجسته خانواده به هم تنیده “در هم آمیختگی ” اعضای آن است به طوری که تلاش برای تغییر دادن یکی از اعضاء بلافاصله مقاومت اعضای دیگر را بر میانگیزد(مینوچین و همکاران، ۱۹۷۶؛ ترجمه باقر ثنایی، ۱۳۸۰).
ابلاغ مرزی که والدین را از فرزندانشان جدا میسازد غالباً به صورت نامناسب مثل زنا محارم قطع می شود. نقشهای همسر و والد به اندازه کافی متمایز نشدهاند، به طوری که زیر سیستم همسر و زیر سیستم والد هیچ یک قادر به عمل نیستند. مرزهای فردی محترم شمرده نمیشوند به طوری که زیر سیستمهای فردی نمی توانند خود مختاری و هویت به نحو شایستهای پرورش دهند (پروجاسکا و نوراکس، ۲۰۰۷؛ ترجمه یحیی سید محمدی، ۱۳۸۷).
خانوادههای بیمار گون
خانواده ها معمولاً یکی از اعضای خود را به عنوان عامل مشکل ساز شناسایی میکنند، به زعم آنان علت اصلی بروز مشکل در جمع خانواده پاتولوژی( ناراحتی) درونی آن فرد خاص است و لذا از درمانگر توقع دارند حواس او را بر خود متمرکز کرده در صدد تغییر وی بر آید، حال آن که به زعم خانواده درمانگر بیمار معلوم فقط حاصل نشانه مرضی است و در واقع علت اصلی بروز مشکل وجود مراودههای ناکارساز خانواده میباشد (مینوچین و فیشمن[۱۲]، ۱۹۹۶؛ ترجمه فرشاد بهاری، فرح سیا، ۱۳۸۱).
از نظر ستیر، در خانوادههای آشفته وضع بدن و چهره افراد بیان کننده وضع ناخوشایند آنان است. بدنها شق یا دولا و خمیده است و چهرهها عبوس و غمگین و یا مانند صورتکی بی احساس به نظر میرسد .نشانه دوستی در میان افراد کم است و شادی از وجود یکدیگر ناچیز. گویی همبستگی خانوادگی نوعی وظیفه است و افراد خانواده صرفاً تلاش میکنند یکدیگر را تحمل کنند. بزرگترها آن قدر سرگرم امر و نهی به فرزند خود هستند و به او بکن نکن میگویند که هرگز نمیفهمند او کیست و هرگز از وجود او به عنوان یک انسان محظوظ نمی شوند. در نتیجه فرزند هم هیچ گاه از پدر و مادر به عنوان دو انسان بهره مند نمی شود. در خانوادههای پریشان پدر و مادر از طرف فرزندانشان را از آسیب رسانی به یکدیگر باز میدارند و از طرفی اگر رفتار آنان را نپسندیدند خودشان آنان را سیلی میزنند (ستیر[۱۳]،۱۹۵۰؛ ترجمه بهروز بیرشک، ۱۳۸۰).
طرح سه محوری
تسنگ[۱۴] و مک در موت[۱۵](۱۹۷۹؛ به نقل از اصلانی، ۱۳۸۳) یک طبقه بندی( سه محوری) از خانوادههای مشکل دار ارائه دادند. محور این طرح تعیین سه طبقه از مشکلات بود:
۱- بد کارکردیهای رشدی در خانواده
۲-بد کارکردی نظام خانواده
۳- بد کار کردی گروه خانواده
این طرح نسبتاً پیچیده است و هر کس میخواهد از آن استفاده کند باید مقاله اصلی آن را با دقت مطالعه کند به طور خلاصه محورهای آن به شرح زیر می آید:
محور ۱- بد کار کردی رشدی خانواده
الف) بد کار کردی رشدی
بد کار کردی اولیه خانواده: به معنی اشکال در تحقیق رابطه زناشویی رضایت آمیز است.
-
- بد کار کردی فرزند آوری در خانواده: با به دنیا آمدن فرزندان رخ میدهد .
-
- بد کار کردی در فرزند پروری خانواده: اشکال در ارتباط و تقویت فرزندان خردسال است
-
- بد کار کردی در بلوغ خانواده: این امر معمولاً روی مشکلات تفرد و موضوعات جدایی متمرکز است .
- بد کارکردی در گرد هامیی خانواده
ب) تفاوتها و پیچیدگی رشدی
-
- خانواده گسیخته: زمانی است که بحران خانوادگی با جدایی یا طلاق همراه می شود.
-
- مشکلات خانوداگی یک والد: به وجود تنها یک والد در خانواده بستگی دارند.
-
- بد کارکردی خانواده باز ساخته: در جایی است که ازدواج مجدد با داشتن فرزندان حاصل از ازدواج قبلی وجود دارد.
- خانوادهی بیثبات مزمن: مشحصهی آن قهر و جداییهای فراوان و طلاق است.
محور ۲- بد کار کردی نظام خانواده
الف) بد کارکردی نظام همسر
۱ – بد کارکردی زناشویی تکمیلی
۲ – بد کار کردی زناشویی تعارض آمیز
۳ – بد کار کردی زناشویی وابسته
۴ – بد کار کردی زناشویی ناسازگار
ب) بد کار کردی نظام فرعی والد –کودک
۱ – بد کار کردی مربوط به والد
۲ – بد کار کردی مربوط به کودک
۳- بد کار کردی رابطه والد –کودک
۴ – بد کار کردی مثلثی والد – کودک
محور ۳- بد کارکردی گروه خانواده
الف) بد کارکردیهای کنشی –ساختاری
۱- خانواده های دارای عملکرد بدون ساختار
۲-خانوادههای بیش از حد ساخت یافته
۳- خانوادههایی که یکپارچگی آسیب شناختی و کلاف گونه دارند.
۴- خانوادههایی که از لحاظ هیجانی از هم بریده هستند.
۵- خانوادههای سازمان نیافته
ب) بد کارکردیهای سازگاری اجتماعی
۱- خانوادههایی که از لحاظ اجتماعی منزوی هستند
۲-خانوادههایی که از نظر اجتماعی نا بههنجارند
۳-خانواده های دارای یک جو خاص(تحت سیطره موضوعات مشترک رایج، رازها، آیینها یا عقاید فرهنگی).